گزارش کتاب زیارت و شفا

Pilgrimage and Healing; Jill Dubisch, Michael Winkelman; University of Arizona Press; 2005

نویسنده گزارش: رقیه حق‌گویان

درباره ی نویسندگان

ژیل دوبیش (Jill Dubisch) استاد انسان شناسی دانشگاه آریزونای شمالی (Northern Arizona University) و نویسنده ی کتاب جنسیت و قدرت در یونان روستایی (Gender and Power in Rural Greece) است.

مایکل وینکلمن (Michael Winkelman) رئیس زیر رشته ی اجتماعی-فرهنگی (Sociocultural Subdiscipline) در دانشگاه آریزونای شمالی و نویسنده ی کتاب جادوگران: مطالعه ی بینا فرهنگی درمانگران جادویی-مذهبی (Witches: A Cross-Cultural Study of Magico-Religious Practitioners) است.

مقدمه

می توان اصطلاح زیستی-روانی-اجتماعی-معنوی، که در بردارنده ی ابعاد فیزیکی، روانی، اجتماعی و معنوی است، را برای اثرات شفا بخش زیارت به کار برد (Scheper-Hughes and Lock 1987). برای زائری که با مشکل جدی سلامتی مواجه است تقرب به "دیگری مقدس" (sacred other) بافتی برای دوست واری و برقراری صلح با شرایط بیماری و حتا مرگ قریب الوقوع است (see Justice 1997). دینامیک شفابخش موجود در زیارت شامل این موارد می شود: 1) سفری جسمانی با اثرات فیزیکی، نمادین و اجتماعی 2) عمل توانمندسازی فردی 3) تصریح هویت فردی در ارتباط با "دیگران مقدس" که خود (self) را، در میان مدل های مختلف، یکپارچه می کند 4) تشریح جزء به جزء رنج فردی که در چهارچوب های گسترده تری معنا به دست می دهند 5) حس همبستگی اجتماعی از طریق ارتباط فعال با اجتماع زائران و 6) دگرشِ آگاهی با استنباط ابعاد فیزیکی-روانی که به تقویت طیفی از پاسخ های شفا بخش بدنی منجر می شود. سفر آیینی: نیرویی که در مکان های مقدس یا معنوی خاص وجود دارد با اسطوره های فرهنگی مهم هم ترکیب می شوند تا بافتی گیرا و قدرتمند برای شفای بیماری های جسمی و روانی فراهم کند.

فصل اول

زیارت برای شفا در شمال شرقی برزیل

این فصل با اطلاعات مردم نگارانه در مورد زیارت حرمِ سنت فرانسیس (St. Francis) در شمال شرقی برزیل، شهرستان کانینده (Canindé) در ایالت سئارا (Ceara) آغاز می شود. زیارت این حرم بخشی از آداب فرقه ی قدیسان، یکی از فرقه های کاتولیک رومی، است. نشان داده شده است که تسکین رنج های مرتبط با بیماری درخواست اصلی زائران در عهدهایی است که با قدیس می بندند. زیارت پس از موفقیت نسبی زائر در انجام وظایفش انجام می شود. ما برای توضیح شفاهای پرشماری که به قدیس، و به نحو ضمنی به موجودات فراطبیعی در دیگر مذاهب نسبت داده می شود، همان طور که افراد بی شماری که زیارت را انجام می دهند بر آن گواهی داده اند، تئوری ای را پیشنهاد می دهیم که در آن مطالعاتِ خواب القایی و دیگر وضعیت های جایگزین آگاهی (altered states of consciousness) ،(ASC)، با دیدگاه های فرهنگیً ساخت به عنوان بخشی از پارادایم زیست-پزشکیِ جایگزین سازگار می شوند.

فصل دوم

فمنیستی کردن شفا در زیارت فاطیما

یکی از پدیده هایی که در میان کاتولیک ها به رشد فرقه ی مریم باکره (Virgin Mary) نسبت داده شده است پایه گذاری زیارت مراکز بر اساس ظهورات ادعایی مریم است. یکی از این زیارتگاه ها معبد خدای ما فاطیما (Nossa Senhora de Fatima) است که در منطقه ی لیریا (Leiria) در مرکز پرتغال، خارج از شهر فاطیما، قرار دارد. معبد از بزرگترین سایت های زیارتی جهانِ کاتولیک است و هر سال دو ملیون زائر از آن بازدید می کنند. زیارت فاطیما هر سال در 13 می به اوج می رسد. این همان تاریخی است که ادعا شده است بانوی ما نخستین بار برای سه کودکِ چوپان ظاهر شد؛ این روایت در حومه ی شهر فاطیما سه چوپان کوچک (os trés pastorinhos) نامیده می شود.

فصل سه

زیارت، وعده ها و نذری ها (Ex-Votos) -(در کلیسا و غیره) نقاشی (یا آثار هنری دیگر) که به منظور شکرگزاری در کلیساقرار می دهند · هدیه یا پیشکش (برای ایفای نذر)

عناصر لازم برای شفا در شمال شرقی برزیل

سنت نذری در باورهای پیشامسیحی ریشه دارد و طبق اسناد باستان شناسی به تمدن هایی قدیمی تر از یونان و روم باز می گردد. این سنت مشرکانه با اعمال مسیحی اولیه وفق داده شد و با اقدام امپراطوری روم در اروپا گسترش یافت؛ جایی که هنوز هم به آن عمل می شود. این سنت توسط کاشفانِ اسپانیایی و پرتغالی وارد دنیای جدید  (New World) شد؛ جایی که این سنت با اعمال سازوار محلی ترکیب شد و امروزه بخش مهمی از کاتولیک عامیانه، از جنوب غربی امریکای شمالی تا  جنوبی ترین نقطه ی امریکای جنوبی است.

فصل چهار

تبعید، بیماری و جنسیت در روایت های زیارت اسرائیلی

در اسرائیل امروز، زائران از مقبره های تعداد زیادی  از شخصیت های انجیلی و دیگر قدیسان، که به دوران های متفاوتی در تاریخ یهود بر می گردد، دیدن می کنند؛ طیفی از گروه های نژادی، بخش های مختلفی از کشور و فرمان های اسطوره ای متعدد .(see Ben-Ari and Bilu 1987; Weingrod 1990) یکی از ویژگی های مشترک  بیشتر قدیسان اسرائیلی جنسیت آنها است. مانند رهبران مذهبیِ میرای اسرائیلی، تقریبا تمام قدیسان مرد هستند. انحصار تقریبا مردانه در مقام قدیسی این حقیقت عجیب را برجسته می کند که تنها زنان قدیس، که سه نفر بودند و در رأس فرقه های یهودی در اسرائیل معاصر هستند، همگی راشل (Rachel) نامیده می شوند. علی رغم تفاوت در زمان خاستگاه اسطوره ای این فرقه ها، این سه فرقه ی راشلی در مناسک مهم و ویژگی های اسطوره ای مشترک هستند. قطعا، این باور وجود دارد که هر یک از دو راشل متأخر به نحوی حلول یافته ی راشلِ مادر ِانجیلی هستند. مزار هر یک از این راشل ها مقصد اصلی (اما نه تنها مقصد) زیارت زنان هستند و نیز این باور به طور گسترده وجود دارد که هر یک از آنها توانایی درک رنج زائران خود را دارند.

فصل پنج

گرد آوردن دوباره ی همه ی آنها

زیارت، شفا و تجسم در والسینگهام

امروزه افراد بیشتر از هر زمان دیگری از والسینگهام بازدید می کنند و ارتباط میان دو زیارتگاه موجود در آن بسیار جهانی ( به ویژه در مورد کلیسا گفته می شود: کلیسای جهانی) هست؛ از جمله برگزاری پیاده روی مشترک. همین محبوبیت این مکان حتا والسینگهام را به منظره یِ دینی چند صدایی تری تبدیل کرده است که به هواردان مسیحیان محافظه کار و لیبرال و نیز گردشگران و تاریخدانان آماتور اختصاص یافته است. حتا حفاری های 1961، که به احتمال زیاد محل واقعی خانه ی مقدس (Holy House) را در فاصله ای از زیاتگاه پاتن (Patten’s shrine) تعیین کرد، در آسان سازی دینامیک فضایی روستا ناتوان بوده است. این محل روی زمینی قرار داد که مالکش خانوداه ای بی طرف است که اجازه می دهد دو زیارتگاه خدماتی در این محل ارائه دهند و سایتی برای گردشگران ایجاد کرده است و زیارتگاه قرون وسطایی را نیز، با چیزی که به اندازه پلاکی کوچک روی چمن ها کمتر جذاب است، مشخص کرده است.

فصل شش

تغییرات آگاهی و ایمان تقویت شده

زیارت خلاقانه و کاتولیک در زیارتگاه های کاتولیک فرانسوی

در این فصل عمدتا بر تجارب منحصر به فرد زائران دو زیارتگاه کاتولیک رومی در نزدیکی یکدیگر در جنوب فرانسه تمرکز می شود. لوردس (Lourdes)، که ادعا می شود یکی از مشهورترین زیارتگاه ها در جهان است، به دلیل شفاهای معجزه گونه ی ادعایی اش، وفاداری بازدیدکنندگانش و ظهور ادعایی مریم باکره در 1858 برای برنادت سوبیروس جوان(Bernadette Soubirous) مشهور است. روکامادور (Rocamadour) که کوچکتر است هنوز یک زیارتگاه فعال است که در محل خودش به خوبی بنا شده است اما نسبت به لوردس از شهرت جهانی کمتری برخوردار است.روکامادور نیز مانند لوردس به مریم باکره اختصاص یافته است ولی ساختمان های کلیسای آن، از جمله چپل دو نوتردام (Chapelle de Notre Dame) کوچکش، بر روی شیاری باریک، در نیمه ی راه پرتگاه 150 متری روکامادور، ساخته شده است. زمان ساخت دقیق آن نامشخص است اما حداقل از قرن یازده فعال بوده است. دوران شکوفایی زیارتگاه به عنوان مقصد زیارتی در طول قرن های دوازده و سیزده بود ولی روکامادور الان، حد اقل در فرانسه، به دلیل محل زیبا و شگرفش و نزدیکی اش به رودخانه ی دوردون (Dordogne River) بیشتر شناخته شده است.

فصل هفت

شفای زخم هایی که دیدنی نیستند

زیارت کهنه سربازان ویتنام با موتورسیکلت

مهم ترین بخش پروسه ی این زیارتِ سختً معنا است. مردان جوان بسیاری که در ویتنام جنگیدند به خود و ارزش های فرهنگ خود باور داشتند، باوری که تجربه ی جنگ آن را متزلزل کرده بود. همان طور که یکی از کهنه سربازانی که که به زیارت دیوار (Wall) رفته است بیان می کند: ((تو آموزش داده شده ای که به خدا باور داشته باشی، کسی را آزرده نکنی، تو نمی کشی ... تو ارزش هایی داری و ناگهان این هیچ معنایی ندارد (Battiata 1984)..)) همان طور که جاناتان شاوِ (Jonathan Shay) روان شناس در آشیل ها در ویتنام (Achilles in Vietnam)  اشاره می کند: ((قدیمی ترین سنت های فرهنگ غربی به ما دستور می دهد تا احترام به خودمان را بر استحکام شخصیت بنیان دهیم.)) و ما می خواهیم باور کنیم که روحیه ی اخلاقی ما حتا تحت سخت ترین شرایط محکم باقی می ماند. اعمال بسیاری از سربازانی که خود را در موقعیت جنگی در حال انجام اعمالی یافتند که ایجاد رعب و وحشت می کرد، یعنی آنچه شخصیت واقعی آنها را آشکار می ساخت، چنین باوری به خوبی شخصیت خودمان را به چالش کشید.

فصل هشت

شعله، گرد و خاک و خاکستر

زیارت و شفا در جشنواره ی مرد سوخته (رویدادی که بر جامعه، هنر، خود-ابرازی و خود اتکایی تمرکز می کند و هر ساله در امریکا برگزار می شود)

مرد سوخته یکی از جذاب ترین و به شدت خلاقانه ترین پدیده های فرهنگی است که در اواخر قرن بیست ظهور کرد. جشنواره ی سالانه ی هنر، مناسک، اجرا، جامعه و آتش یعنی جشنوراه ی مرد سوخته از سال 1991 در شمال غربی نوادا (Nevada’)، در بیابان صخره ی سیاه  (Black Rock Desert) برگزار می شود و در حال حاضر بیش از 35 هزار نفر از سراسسر جهان در آن شرکت می کنند. در هفته ی قبل از روز کارگر (آخر آگوست و اوایل سپتمابر) یک کلان شهر فوق العاده ی موقتی در یک بیابان بایر سرشار از زندگی می شود. شهر صخره ی سیاه (Black Rock City”)، که بر شبکه ای از خیابان های نیم دایره ای قرار گرفته است که از ابتدا تا انتهایش بیش از یک مایل است، دارای محله های مجزایی از اردوگاه های تخصصی و روستاها  و نیز آرایشی خارق العاده از چیدمان هنری است. به علاوه، شهر صخره ی سیاه مفتخر به ارائه ی امکانات مدنی اساسی، از جمله نیروی حافظ صلح داخلی ای متشکل از رنجرها، خدمات پزشکی، روزنامه های متعدد، چندین ایستگاه رادیوییِ دزدان دریایی و یک کافه ی مرکزی است. در قلب این شهر یک تمثال چهل فوتی از چوب، نئون و شیرین کاری وجود داردکه به عنوان جایگاه اصلی در طراحیِ شهر عمل می کند و با تشریفات و به طرزی تماشایی سوزانده شده است و نشانه ی نقطه ی اوج رویداد است. ممکن است زائران با تعمد و آگاهانه به دنبال تغییر و شفا باشند یا نباشند اما به هر حال بسیاری تغییری عمیق و واقعی را در زندگی خود را تجربه می کنند.

فصل نه

گیاهان و شفا و ویکسدریکا (Wixdrika) (Huichol)) (هویچول) (بومیان امریکا در مکزیکو)

زیارت پیوتی (peyote) (نوعی کاکتوس بی خار و کوچک)

در عمق بیابان شمال مکزیک در ایالت سن لوئیس پوتوسی (San Luis Potosi) سرزمین مقدس ویکسدریکا یعنی ویریکوتا (Wirikuta) قرار دارد. اهالی ویسکدریکا سالانه به زیارت ویریکوتا می روند، جایی که پیوتی زندگی می کند و نیز خدایان آنها سکونت دارند. ویریکوتا، که در کیهان شناسیِ ویکسدریکا در جهت کاردینال شرقی واقع شده است، در قلب فرهنگ ویکسدریکا جای دارد و همیشه از طریق اسطورها، آوازها و مناسک (مخصوصا زیارت) در افکار افراد حاضر است. بسیاری از کودکان ویکسدریا از آغاز کودکی درباره ی ویریکوتا و دغدغه هایش می آموزند و در اتنظار روزی هستند که بتوانند برای شناختن این بیابان مقدس با خانواده ی خود آنجا را زیارت کنند. این سفر به افراد کمک می کند تا در جامعه ای خلاق و حمایتگر برا یافتن راه حل مشکلات زندگی خود تلاش کنند.

فصل ده

زیارت جانای پورنیما (Janai Purnima) (تعطیلاتی در نپال) توسط تامانگ شامان (Tamang Shamans) (مطالعه ی قومی-روان پزشکی اکستازی و شفا) در نپال

زیارت یکی از اعمال مهم تامانگ شامان است. این زیارت شفای گروهی فراهم می کند و نیز ابزاری برای معرفی نامزدها است. زیارت شامان در زورهایی که ماه کامل است اتفاق می افتد. شاید مهم ترین بخش این زیارت برای همه ی قومیت ها زیارت جانای پورنیما است که در پایان ماه قمری ساون (Saun) انجام می شود (اگوست و جولای). پورنیما به معنای روز" ماه کامل" است. چندین اتفاق مذهبی در این روز رخ می دهد. در این روز مردان بالغ هندو از طبقه ی بالا جامه های زرد مقدس خود (جامای) را عوض می کنند. جانای پورنیما تعطیلات مذهبی پان-نپالی و مناسبت شادی و جشن برای تمام فرقه ها، طبقات، جنسیت ها و سنین است و اهداف فردی زیادی دارد.

منابع

کتاب

Pilgrimage and healing

سایت

Amazon.com