گزارش کتاب زیارت مسلمانان در اروپا

Muslim Pilgrimage in Europe; Ingvild Flaskerud, Richard J. Natvig; Routledge; 2019

نویسنده گزارش: رقیه حق‌گویان

درباره ی نویسندگان:

اینگویلد فلاسکرود (Ingvild Flaskerud ) همکار Post Doc  (فردی که پس از دوران PhD به صورت حرفه ای تحقیقات انجام می دهد) در دانشگاه اسلوی نروژ است. حوزه ی تحقیقاتی مورد علاقه ی او مناسک شیعه ی دوازده امامی، فرهنگ مادی و بصری آنها، انتقال مرجعیت دینی و مهاجرت و استقرار مجدد آنها در غرب است. تجسم اعتقاد و تقوا در تشیع ایرانی (Visualizing Belief and Piety in Iranian Shiism) (2010) و جنسیت، مذهب و تحول در خاورمیانه: تاریخی 200 ساله (Gender, Religion and Change in the Middle East: Two Hundred Years of History ) (2005) از جمله آثار او است.

ریچارد یوهان یاتویگ (Richard Johan Natvig) استادیار تاریخ ادیان در دانشگاه برگن (Bergen) در نروژ است. حوزه ی تحقیقاتی مورد علاقه ی او ادیان در مصر، اعتقادات و آیین های مالکیت روحِ زار (zar) (مراسمی برای خارج کردن ارواح خبیث از بدن) و نگاره شناسی دینی در میان مسلمانان است. از جمله آثار او می توان به اسلام در نروژ (Islamer i Norge ("Islams in Norway") (2005) و روش شناسی در مطالعات مذهبی (Metode i religionsvitenskap ("Method in religious studies") (2006) اشاره کرد.

مقدمه

رشد زیارت مسلمانان در اروپا با پشیرفت های سیاسی-اجتماعی در اروپا ارتباط بسیار نزدیکی دارد. بازدید از مکان های قدیمیِ زیارتی مسلمانان در اروپا رونق پیدا کرده است در حالی که مکان ها و اعمال جدید نیز به وجود آمده اند. به علاوه، مسلمانان از مکان های زیارتی غیر مسلمانان بازدید می کنند و بر عکس. در عوض، احیای اعمال تاریخی زیارتی مسلمانان در اروپا، انتقال میراثِ آیینی از خارج به اروپا و پا گرفتن رسوم جدید در جو سیاسی-اجتماعی ای شکل گرفته است که پویایی های بومی، منطقه ای، ملی و جهانی را به هم پیوند می دهد. مشارکت در زیارت، از طریق بهبود همزیستی مسالمت آمیز میان گروه ها در جامعه، فرصتی معتبر برای بر عهده گرفتن مسئولیت مدنی فراهم می کند. "پذیرفته شدن" و "طرد شدن" معمولا به عنوان مفاهیم تحلیلی برای بررسی حضور و درگیری مهاجران در/با نظام آموزشی، بازار کار، جامعه ی مدنی، جرم و پلیس، سیاست های مهاجرتی، گفتمان های عمومی و شیوه ها و نگرش های فرهنگی به کار می روند. همچنین نمایی کلی از مفاهیم کلیدی مطرح شده در کتاب ارائه می شود.

فصل اول

معانی حج برای مسلمانان هلند در زمان حاضر

در این فصل استدلال می شود که انجام حج می تواند پاسخی برای سؤالات هستی شناسانه در باره ی بودن و تعلق داشتن در جهان مدرن و جهانی شده به دست دهد. روایت های شفاهی زائران هلندی مورد بحث قرار می گیرد تا نشان داده شود تعلیم خلقیات پرهیزگارانه در حج چطور می تواند مسلمانان اروپای غربی را مجهز کند تا در محیطی با اکثریت غیر مسلمان به عنوان مسلمانان خوب مشارکت کنند. تمایل به انجام حج به منظور رشد معنوی به در هم آمیختن گفتمان اسلامیِ خودسازی اخلاقی با گفتمان لیبرال مدرن در مورد هویت فردی به عنوان یک طرح اشاره دارد، در نتیجه نشان می دهد که مردم همواره به طور هم زمان از گفتمان های فرهنگی متعددی آگاه هستند.

فصل دو

زیارتِ واسطه گر

در این فصل بحث می شود که زیارت چطور به لحاظ کلامی و مادی به عنوان تعمقات مذهبی و تمایلات آغاز می شود. نویسنده بررسی می کند که زیارت چطور در مسجدی در اسلو از طریق به اشتراک گذاشتن داستان های شخصیِ زیارت، ارجاع به زیارت در سخنرانی های هفتگی، سوغاتی آوردن از مکان های مقدس و اهدا کردن زیارت سبب واسطه گری شده است. این مطالعه این مفهوم را به چالش می کشد که زیارت در اسلام عمدتا یک وظیفه است. به این نکته توجه داده می شود که زیارت چطور بخش مهمی از زندگی مسلمانان است و ادعا می کند که مکان های زیارتی ای که از آنها به عنوان مکان هایی یاد می شود که تمایل به بازدید را قوت می بخشند، افراد را برای زیارت بر می انگیزانند.

فصل سه

روایت های برخط بوسنیایی از حج

این فصل به گرایش نسبتا تازه اما بسیار رایجِ انتشار برخط ادبیات حج بوسنیایی می پردازد. این فصل عمدتا به بافتی توجه می کند که این ادبیات از آن برخاسته است؛ به هر حال به پرسش های مهم تر هم به طور برابر پرداخته می شود؛ مانند رابطه ی میان حج و روایت از جمله مسئله ی مکانی-زمانی، جنبایی/ پویایی، تکنولوژی و ایدئولوژی. این بهم پیوستگی مسائل مختلف نشان می دهد که تجربه ی سفر حج چطور با گذر زمان پیوشته در حال تغییر است و تداوم روش های بیان قدیمی تر برای تصور شخصی (self-imagination) حیاتی باقی می ماند.

فصل چهار

زیارت مکه در فاصله ی بین دو جنگ جهانی توسط بریتانیایی هایی که به دین اسلام گرویده اند

در این فصل تجارب سه بریتانیایی که به اسلام گرویده اند بررسی می شود که در فاصله ی میان دو جنگ جهانی حج به جا آورده اند- لرد هدلی (Lord Headley)، الدون راتر (Eldon Rutter) و لیدی ایولین کابولد (Lady Evelyn Cobbold). مطالعه ی سفر حج این سه نفر ارتباط میان مذهب و سیاست و نحوه ی تأثیرآنها بر هم را برجسته می کند. انجام حج در آن برهه ی زمانی باعث شد این سه نفر در معرض تغییرات سیاسی ای قرار بگیرند که زیارت حج را تحت تأثیر قرار داده بود. وضعیت آنها به عنوان شهروندِ یک امپراطوری که بر نیمی از جمعیت مسلمانان جهان حکومت می کرد، تجربه ی حج آنها را از بسیاری از هم کیشانشان متفاوت می کرد، اما جایگاه نخبگانی آنها به این معنا بود که شباهت های زیادی میان زیارت آنها و زیارت دوستان زائرِ مسلمان و نخبه ی آنها وجود داشت.

فصل پنج

مسافران مسلمان در بوسنی هرزگوین

در این فصل از اهمیت سفر به مکان های مقدس در جست و جوی کامیابی و موهبت در محیط زیستِ غنی مسلمانان بوسنی بحث می شود. نویسنده ابتدا استدلال می کند که در مطالعه ی زیارت باید نسبت به بحث از مکان زیارت در جغرافیای مقدس و نیز فعالیت های آیینی گشوده بود. دوم اینکه این فصل به توجه انحصاری به سیاست های هویتی در مطالعات اخیرِ اعمال اسلامی در بوسنی منتقد است و پیشنهاد می دهد که بر شبکه ی ارتباطاتً میان جهان شناسی مسلمانان بوسنی با مفاهیم کیستی/فردیت و تاریخِ در جریانِ مکان های مقدس تمرکز شود.

فصل شش

زیارت به عنوان بزرگداشت دینی برای مسلمانان

پدیده ی بسیار-شکلِ آجوتوویکا (Ajvatovica)- بزرگترین اتفاق سنتی، مذهبی و فرهنگی در اروپا، بوسنی هرزگووین- که ظاهرا بزرگترین اجتماع مسلمانان در اروپا است، صحنه ای برای گزینش و تبلیغ روایت آشنای زیارت با گرایش آشکار به اسطوره زدایی کردن از آن را فراهم می کند، هر چند این کار بدون افزودن عناصر اسطوره ای جدیدی انجام نمی شود که معنایشان ارتقای تحولات معاصر تا سطح تحول تاریخی-رستگاری هستند. در این فصل تلاش می شود تا بازسازی این اتفاق مذهبی-تاریخی در بافت فرهنگی و تاریخی اش مفهوم سازی شود و به تفسیر شمایل نگارانه ی آن با نگاه به ارزش دینی و نمادین آن و نیز اهمیت آن برای هویت فرهنگی و تصور سیاسی مردم بوسنی اشاره می شود.

فصل هفت

یادبود و بازنمود عمومی قساوت در سارایوو

در این فصل از چهار مکان یادبود در ابعادِ مختلف در سارایوو بحث می شود که همگی به حوادثی اشاره دارند که طی جنگ دهه ی 90 رخ داد. مثال ها مشخصه ها و طراحی های متفاوتی دارند که بازیگران و علایق مختلفی آنها را راه اندازی کرده اند. اما همه ی آنها به تأمل و قرابت دعوت می کنند؛ اگر نگوییم به زیارت به معنای دقیق کلمه. در این فصل بحث می شود که جاه طلبی های اعلام شده برای بنا نهادن یادبودهایی که در دسترس افراد با تجارب مختلف باشند، در هر حال چگونه از طریق روایت های که منتقل می کنند، در بر دارنده ی شمول ها و طردهای ضمنی هستند و چگونه رده ها و طبقاتی که عمیقا در سیاست های معاصر قرار دارند را باز تولید می کند.

فصل هشت

مواجهه با مرزها

در این فصل دو جشنواره ی مسلمانان در منطقه ای چند دینی در مرز جنوبی آلبانی بررسی می شود؛ جایی که در زمان گذر از پسا سوسیالیست به لیبرال دموکراسی و پیوستن به سرمایه داری جهانی مجددا اشغال شد. این فصل، با تکیه بر نظریه عقل سلیم گرانشی (Gramsci)، کاوشی است در تلاقی تحرکات سکولار و دینی، بر هم کنش مرزهای مادی و نمادین و نیز قومی شدن (رسمی و غیر رسمی) مقررات فرامرزی. این فصل، با قرار دادن تحلیل زیارت به عنوان قلمروی رقابت گفتمان ها بر سر چهارچوب های ایدئولوژیک وسیع تر و محدودیت های ساختاری، به روشن شدن اهمیت اقتصاد سیاسی برای درک زیارت معاصر کمک می کند.

فصل نه

زیارت در تصوف اروپای غربی

در این فصل توصف در اروپای غربی از لنز زیارت بررسی می شود. ما متوجه می شویم که هرچند آیین مقدسین (cult of saints) بسیار رایج است، به نظر می رسد شکل های دیگر تصوف، مانند اعمال مناسکی، در مقایسه آن فرعی محسوب می شوند. دلیل اصلی انجام زیارت، ملاقات استاد کاریزماتیک و زنده ی تصوف است. زیارت می تواند ابزرای برای گفتگوی بین ادیانی و درون دینی و بروز نقش های اجتماعی و سیاسی ای باشد که دستورات صوفی بازی می کند. در آخر، نویسنده روح اسلامی اما جهان شمول برخی دستورات صوفی را توصیف می کند که مریدان صوفی را به انجام زیارت های مسیحی تشویق می کرد.

فصل ده

زیارت یک مکان مقدس

در این فصل به زیارت مرقد حضرت صاحب (Hazrat Sahib) پرداخته می شود که در کاونتری (Coventry) در کشور انگلستان دفن شده است. در این فصل، تفسیر کاریزمای او و چگونگی تحول آن در نسل بعدی دانشکده ی حجاز بررسی می شود. ایجاد حرم برای صوفی در انگلستان نشان می دهد که مقدس سازی مکان چطور از طریق اعمال عبادی و آیینی پیروان رخ می دهد. در این فصل بر این اعمال تمرکز می شود تا نشان داده شود که چطور از این طریق مسلمانان راه های تازه ای برای مرتبط کردن خود به مکان های جدید متصور می شوند. اهمیت این فصل نگاه به سهم زیارت و اعمال آیینی مربوط به آن در بحث یکپارچگیِ مسلمانان است.

فصل یازده

زیارت مسلمانان در بریتانی (Brittany)

از دهه ی پنجاه میلادی، مسلمانان کمی در اواخر جولای به زیارت بریتانی در فرانسه می روند تا از زیارتگاه کاتولیک کوچکی بازدید کنند که به اصحاب کهف اختصاص دارد. این پدیده ی غیر معمول و ناشناخته نمونه ی بی همتایی از زیارت مسلمانان در اروپا است. در حقیقت، این زیارت بیشتر زیارتی مسلمان-مسیحی است که، لوئی ماسینیون (Louis Massignon)، اسلام شناس کاتولیک فرانسوی آن را با نگاهِ غریب نوازیِ بین دینی (interreligious hospitality) بنا نهاد.

منابع

سایت ها:

Amazon.com

 Taylor & Francis eBooks