گزارش کتاب دیدگاه های بین المللی در باره ی مطالعات زیارت: سفرنامه ها، شکاف ها، موانع

International Perspectives on Pilgrimage Studies: Itineraries, Gaps and Obstacles; John Eade, Dionigi Albera; Routledge; 2018

نویسنده گزارش: رقیه حق‌گویان

 

درباره ی نویسندگان:

دیونیجی آلبرا (Dionigi Albera) مدیر تحقیقات در CNRS و نیز سرپرستِ موسسه ی قوم شناسی مدیترانه ای، اروپایی و تطبیقی (Institute of Mediterranean, European and Comparative Ethnology) در دانشگاه اکس مارسی (Aix-Marseille) در فرانسه است.

جان اد (John Eade) استاد جامعه شناسی و مردم شناسی در دانشگاه روهمپتون (Roehampton) در انگلیس، محقق دپارتمان مطالعات دین در دانشگاه تورنتوی کانادا و از بنیان گزاران مجموعه مطالعات رات لج در زیارت، سفرهای مذهبی و گردشگری است.

درباره ی کتاب

هر چند تحقیقات در مورد زیارت معاصر از اوایل دهه ی 90 گسترش یافته است، تحقیقات به زبان انگلیسی بخش غالب تحقیقات در انسان شناسی، قوم شناسی، جامعه شناسی و مطالعات مذهبی را تشکیل می دهند و اکثرا مربوط به امریکا، فرانسه و اروپای شمالی است. این کتاب با توجه به آنچه می توان از سنت های مذهبی و زبان شناختی فرا گرفت، هژمونی تحقیقات انگلیسی زبان را، با هدف ترویج تبادل جهانی ایده ها، به چالش می کشد. در این کتاب نقش بافت های روش شناسانه و بین المللی  به طور خلاصه بیان می شود و بحث می شود که کلان شهر (metropolis) از این دیدگاه های متنوع چه چیزهایی را می تواند فرا بگیرد. در حالی که محور مطالعات انگلیسی زبان زیارت از منظر بافت های انسان شناسانه است، در بسیاری از سنت های آکادمیک و زبان شناختی دیگر حوزه هایی مانند مطالعات عامه (folk studies)، قوم شناسی و اقتصاد بسیار مؤثر بوده اند. نشان داده شده است که در بسیاری سنت ها مطالعه ی باورها و رسوم عامه (که اغلب در جهان انگلیسی زبان در حاشیه قرار گرفته است) محدوده ای مهم و محوری تلقی شده است که به فهم مذهب به صورت کلی و زیارت به طور خاص کمک بسیاری کرده است. همان طور که فصول این کتاب نشان می دهد، مطالعات عامه-محور (‘folk’ based) در هلند، آلمان، ژاپن، مجارستان، ایتالیا، ایرلند و انگلیس نقش مهمی در بسط نگرش های مختلف روش شناختی ایفا کرده است. هدف این کتابِ بینا رشته ایمعرفی منظرهای جدید به مطالعات زیارت و فراتر رفتن از مرزهای مرکز و حاشیه در این رشته ی نوظهور، با تمرکز بین المللی، است.

فصل اول

دیدگاه های بین المللی در مورد مطالعات زیارت

قرار دادن سهم مطالعات انگیسی زبان در جای خودش

این مقدمه بررسی اجمالی مفاهیم کلیدی بحث شده در فصول بعدی کتاب را شامل می شود. اصطلاح مطالعات زیارت در طول بیست سال گذشته پیوسته برای توصیف تحقیقات گسترده انگلیسی زبان در مورد زیارت معاصر به کار رفته است. به هر حال، آنچه در اصطلاح جهانی واقعا وجود دارد طیف متنوعی از مطالعات تجربی است که متأثر از سنت های زبان شناختی و نیز بحث های تئوری متغیر در علوم اجتماعی است. دانش انگلیسی زبان راجع به تحقیقات زیارت که درمورد زبان های دیگر انجام گرفته معمولا به موردهای اندکی محدود می شود که عمدتا از منابع فرانسوی و آلمانی، به انگلیسی ترجمه شده اند. هژمونی زبان انگلیسی و این فرضیه رایج در میان دانشمندان انگلیسی زبان مبنی بر اینکه مطالعات زیارت به تحقیقات منتشر شده به زبان انگلیسی ارجاع می دهند و آنچه از طریق ترجمه به مرزهای زبان شناسی نفوذ کرده است، روند بین المللی دانش و ایده ها را به جد مختل کرده است. این فصل مقدمه ای بر بسط چشم اندازهای متونع تر است؛ مضمونی که در این کتاب تکوین می یابد.

فصل دو

مطالعات زیارت ژاپنی

ژاپن هم شبکه ی پیشرفته ای از زیارت دارد و هم سنت آکادمیک قوی در مورد مطالعه ی آنها. در سراسر کشور، صدها زیارت از انواع مختلف، همراه با مجموعه ی پیچیده ای از لغات برای توصیف آنها، وجود دارد. زیارت همچنین نقش مهمی در گسترش و پیشرفت بودیسم، شینتو (Shinto) و ادیان نوین ژاپنی ایفا کرده اند که همگی آنها جغرافیایی مقدس، به عنوان راهی برای گسترش متقاضیان و جایگاه اجتماعی خود، ساخته اند. زیارت و اعمال مربوط به آن عمیقا در ساختارهای مذهبی و فولکلور ژاپن نهادینه شده است. اولین نکته اینکه مطالعات ژاپنی زیارت توسط دانشگاهیان ژاپنی انجام شده که تا حدودی عجیب است. شینو توشیکازو (Shinno Toshikazu)، دانشمند و تاریخدان، ادعا می کند که زیارت یکی از ستون های اصلی مذاهب ژاپنی است. دانشمندان ژاپنی سنخ شناسی های نظری و آگاهی بخش جامعی برای تحلیل زیارت در ژاپن بسط داده اند.

فصل سه

لمس (موجود) مقدس

زیارتِ مسیحیت ارتدوکس در روسیه

تغییر فرهنگی شگرفی که روس ها از اواخر دهه ی 80 تجربه کرده اند در چشم اندازی باز مقدس شده متجسم شده است که ملموس و قابل مشاهده است، هر چند ماهیت و گستره ی این نوجانیِ فرهنگی در روسیه ی پسا-شوروی همچنان محل بحث است. انسان شناسان به طور فزاینده به دنبال دیدگاهی هستند که به مشخصه های مسیحیت ارتدوکس شرقی حساس باشد. آنها می پرسند این مشخصه ها چگونه الگوها و روش شناسی های کسانی که روی دیگر ابعاد و ادیان کار می کنند را به چالش می کشد و فهم تجربه ی روسی و اوکراینی از زیارت چطور می تواند به بحث های مربوط به سکولاریزه کردن و شیوه های دینداری در دیگر جاها کمک کند. تحقیق بر روی زیارت مسیحی ارتدوکس همبستی ها و اولویت بندی های متعدد مکان با حرکت و مردم با اشیاء را نشان می دهد اما جنبه ی بنیادی هر زیارتی تماس فیزیکی با موجود مقدس است. این جنبه ممکن است یا به وسیله ی المان های طبیعی مانند آب و سنگ صورت بگیرد که مانند آثاری عمل می کند که فضیلتشان به دلیل ارتباطشان با شخصیتی مقدس است و/یا از طریق افراد زنده، آثار، شمایل و یا قبرها.

فصل چهار

راه های نو و کهن زیارت لهستانی

زیارت در لهستان عمیقا تحت تأثیر تجزیه ی آن در پایان قرن هجده و الحاق آن به امپراطوری های اتریش، روسیه و پروس (Prussian) و نیز تغییر مرزها و تغییرات سیاسی طی قرن بیستم بوده است. در این فصل بر زیارت کاتولیک رومی، تغییرات و سیر تکاملی آن در دو قرن گذشته و نیز وضع آن در لهستان معاصر، جایی که زیارتگاه ماریان چستوخوا (Marian shrine of Czestochowa) جایگاه ویژه ای دارد، تمرکز می شود. پیشرفت زیارت های جدید نه تنها بیانگر پویایی است بلکه نشانه های تغییر رویه ی دینی مردم در لهستان امروز است. آغاز قرن بیستم و ایجاد جمهوی لهستان در 1918 بازسازی دانشگاه های لهستان و مؤسسات تخصصی در کنار پیشرفت علوم اجتماعی را به همراه داشت. جامعه شناسان و انسان شناسان زیادی به مسائل مربوط به مطالعات دینی، از جمله تحلیل کاتولیک لهستانی و نیز دیگر ادیان در مرزهای لهستان تازه استقلال یافته، علاقه مند شدند.

فصل پنج

زیارت در گرجستان

دیدگاه های قوم شناسانه و مردم شناسانه

سازه ها، گسترش و اعمال خاص زیارت منعکس کننده ی خوب ماهیت دین داری در عصری خاص است؛ آنها همچنین تحت تأثیر شرایط فرهنگی، فرقه ای، اجتماعی، اقتصادی و سیاسی زمان خود هستند. در نتیجه، تحقیقات در مورد زیارت از رشته های متنوعی استفاده می کند. گروه های مختلف روما (Roma groups) (نام یک گروه قومی هندی-آریایی) در کلیساهای کاتولیک عضو می شوند اما جماعت پنطیکاستی (Pentecostal congregations) به تازگی ثابت کرده اند که به دلیل استفاده از موسیقی آهنربایی قوی هستند (به راحتی افراد را جذب می کنند). جشنواره های زیارتگاه که هزاران فرد را جذب می کنند، آمیختن امر مقدس و ناپسند و اشکال متحرک اعمال عبادی نیز تأثیر زیادی بر نویسندگان و شاعران گرجی داشته اند. جشن های ملی دهه ی 30 در گرجستان علاقه ی تاریخدانان را بر می انگیخت و از طریق مطالعه ی ظهور و عملکرد زیارتگاه ها و نیز زیارتِ مکان های خارج از کشور، توجه فزاینده ای به قرون وسطی و اوایل دوران مدرن می شود.

فصل شش

از مطالعات مذهبی فولکلور تا تحقیق در مورد دین داری عمومی

مطالعات زیارت در اروپای آلمانی زبان

در این فصل پیشرفت های اصلی در تحقیقات آلمانی زبان پیرامون زیارت به طور خلا صه مطرح می شود. قوم شناسی اروپایی و سنت مطالعات فولکلور مدت ها بر تحقیقات حاکم بود و تا همین اواخر عمدتا خودکفا بود. مطالعات اولیه بر مصنوعات مادی مانند نذری ها، مجسمه ها، مدارک و آنچه در مقاصد زیارتی می گذرد تمرکز داشت.به هر حال، از دهه ی 70 توجه ها به سفر زائران و آنچه آنها را به این سفر بر می انگیزد جلب شد. این به معنای تغییر پاردایم کلی تری در انسان شناسی و علوم اجتماعی آلمانی زبان به سوی منظر پدیدارشناسانه و مطالعه ی معنا است. تعداد موزه های محلی و منطقه ای نیز افزایش یافت که انگیزه ها برای حفظ میراث فرهنگی از جمله مصنوعات زیارتی را تقویت کرد. تبیین هایی با استفاده از دستیازی به تئوری جبران مطرح شد. زیارت اصطلاحی بود که می توانست برای بسیاری از فعالیت های غیر دینی مانند بازدید از مکان هایی که به نمادهای فرهنگ عامه مربوط هستند نیز به کار رود.

فصل هفت

کاوشی در زیارت یهودی در اسرائیل

در این فصل آنچه افراد زیارت یهودی تلقی می کنند و تحقیقات در مورد زیارت یهودی توصیف و تحلیل می شود. تحقیقات معاصر در مورد زیارت یهودی بدون شک تحت تأثیر جریان های اصلی در مطالعات بین المللی زیارت قرار گرفته است. در این فصل از ویژگی ها و مکان های اصلی زیارت یهودی در دوران پیشامدرن  بحث می شود، یعنی معبد و رشد نقشه ی یهودی پر مداهنه تر و پیچیده تر. تغییرات شدید در زیارت یهودی طی دوران مدرن، به خصوص به عنوان بخشی از ظهور جامعه ی یهودی در دولت اسرائیل، مورد توجه قرار می گیرد. آثار ملی، رفتار دینی و اینکه این دو چگونه ماهیت، مقصد و ظرفیت زیارت یهودی در اسرائیل کنونی را شکل می دهند، بررسی می شود. آخرین بخش از این فصل به جریان های مختلف و انواع اصلی مطالعاتی که در حوزه ی زنده و همیشه در حال تغییر تحقیاتِ زیارت یهودی می پردازد. در آخر با بحثی بینش های اصلی این فصل را مشخص می کند.

فصل هشت

مطالعات زیارت ایتالیایی

فراتر از فولکلور به سوی سنت انسان شناسی ملی و چرخش جهانی ایده ها

زیارت نقشی حیاتی در تاریخ ملی، فرهنگ و سنت ایتالیا ایفا کرده است. معابد و مکان های زیارتی در سراسر کشور تعداد زیادی از افراد، با دغدغه های معنوی و جهانی، را جذب می کند. در این فصل بر تحقیقاتی که عمدتا توسط دانشمندان ایتالیایی، از قرن نوزده، انجام شده است و نیز زیارت در جنوب ایتالیا و دین رایج بعد از جنگ جهانی دوم تمرکز می شود. این فصل با توجه به سنت ملی مطالعات فولک (عامه) که بخش غالب تحقیقات انسانشناسی-قوم شناسی در طول نیمه ی دوم قرن 19 را تشکیل می دادند، آغاز می شود و به طور خاص بر سنت های فرهنگی در جنوب ایتالیا تمرکز می کند. سنت های منطقه ای مطالعات فولک ایتالیایی را شکل می دهد و بر شیوه های محلی، رسوم، باورها و جشنواره ها و نیز فرقه هایی متمرکز است که قدیسان و زیارتگاه ها را در برگرفته است. این تحقیقات دیدگاهی تاریخی و فیلولوژیکی (وابسته به واژه شناسی یا زبان شناسی تاریخی و تطبیقی) را نمودار کرد و اغلب تفصیلی و جامع بود. مرزهای سنتی تا حدودی از بین رفته اند و بعضی محققین ایتالیایی متوجه شده اند که این پروسه نیز باید به رشته ای آکادمیک توسعه یابد.

فصل نه

از ابهام تا انتقاد

سهم اولیه و معاصر در مطالعات زیارت

تحلیل آرنولد ون جنپ (Arnold Van Gennep) از مناسک موجود در متن، به لطف مطالعه ی تأثیرگذار ویکتور و ادیس ترنر (Victor and Edith Turner) در قلب مطالعات زیارت معاصر قرار دارد اما دانشمندان غیر فرانسوی توجه چندانی به دیگر نویسندگان فرانسوی نکرده اند. این فصل با تاریخدانان و فرهنگ عامه شناسان مذهبی مانند آرنولد ون جنپ، رابرت هرتز (Robert Hertz) و آلفونس دوپرون (Alphonse Dupront) آغاز می شود و سپس رابطه ی آنها با دیدگاه های جامعه شناسانه و انسان شناسانه ی معاصرتر درباره ی زیارت بررسی می شود. این فصل به طور خاص بر دو رشته ی بهم پیوسته تمرکز دارد که از سنت فرانسوی مطالعات زیارت برآمده اند: تقابل گاه خشن و گاه متوازن میان فداکاری کشیشی و داوطلبانه و نیز مناسکی که نهادهای دینی آنها را تعریف می کنند. هر دوی این مضامین در دیدگاه های متأخرتر فرانسوی درباره ی زیارت به چشم می خورند و در این فصل تحلیل می شوند حتا اگر هموراه به صراحت به آنها اشاره نشده باشد.

منابع

سایت ها:

Taylor & Francis eBooks

Amazon.com