گزارش کتاب دینامیک زیارت: مسیحیت، مکان های مقدس و تجربه ی حسی

The Dynamics of Pilgrimage: Christianity, Holy Places, and Sensory Experience; Dee Dyas; Routledge; 2021

نویسنده گزارش: رقیه حق گویان

درباره ی نویسنده

دی دیاس (Dee Dyas) استاد تاریخ مسیحیت و مدیر مرکز مطالعات مسیحیت و فرهنگ (he Centre for the Study of Christianity and Culture ) و نیز مدیر مرکز مطالعات زیارت در دانشگاه یورک (University of York) است.

درباره ی کتاب

در این کتاب تحلیلی روشمند و زمانی از نقشی که حواس انسان در تجربه ی زیارت و (حضور در) مکان های مقدس، در گذشته و حال ایفا می کند، پیشنهاد می دهد. در نتیجه، با فراهم کردن روایت تاریخیِ جامعی که الگوهای پیوستگی و تغییر می توانند به کمک آن به طرز معنادار تری مورد بحث قرار گیرند و نیز تمرکز بر حوزه های محوریِ پویاییِ تجربه ی زیارت که به طرز عجیبی نادیده گرفته شده اند، به دو کمیابی اصلی در ادبیات موجود می پردازد.

این مطالعه ی بینا رشته ای، با جمع کردن رشته ی هنوز در حال توسعه ی مطالعات زیارت و مطالعات حواس، در گفتمانی که چهارچوب تاریخی دارد، به دنبال رد پای پویایی زیارت و مکان های مقدس از آغاز سنت یهودی-مسیحی تا رونق مجدد علاقه ی مشهود (به این امور) در انگلستانِ قرن 21 است. دیدگاه هایی از طیف وسیعی از رشته ها، از تاریخ گرفته تا علوم اعصاب، برای بررسی مضامینی از جمله مکان های مقدس در انجیل و کلیسای اولیه ؛ زیارت و مکان های مقدس در انگلستان اوایل و اواخر قرون وسطی؛ تأثیر دوره ی اصلاحات در انگلیس؛ احیای زیارت و مکان های مقدس در طول قرن 19 و 20 و پیدایش معنویت مردمی و مکان محورِ مدرن (place-centred)، یعنی همان معنویت رایج، به کار رفته اند.

این کتاب، با پرداختن به  رونق دوباره ی زیارت و پیوند مستمر آن با وابستگی معنا به مکان، مرجع اصلی برای دانشمندان مطالعات زیارت، تاریخ ادیان، مطالعات دین، مطالعات حواس، مطالعات قرون وسطی و مطالعات مدرن اولیه (رشته ای که دانشجویان را قادر می سازد تا فرهنگ های قرون وسطی و اوایل مدرن را در دوره بین 300 تا 1800 پس از میلاد مطالعه کنند.) است.

مقدمه

در این مقدمه مجموعه ای از طیف وسیعی از مسائل بینا رشته ای که رشد جهانی فعالیت زائران، که امروزه قابل مشاهده است، آنها را به وجود آورده، تبیین شده است. آیا مغز انسان ها به نوعی این طور طراحی شده که به "مکان" واکنش نشان دهد؟ اگر پاسخ مثبت است، دینامیک های اصلی کدامند؟ تشخیص الگوهای واکنش به مکان های مقدس در دوره های زمانی و بافت های مختلفی که از نظر تاریخی و مردم نگاری قابل ردیابی است، تا چه حد ممکن است؟ روان شناسی، فیزیولوژی، فرهنگ، سنت و رسوم چه نقشی در ایجاد پویایی در مکان ایفا می کنند؟ قدرتِ مکان چطور به مدیریت صحنه ی محیط های مقدس برای بسط و بهسازی تجربه ی حسی وابسته اند؟ تحلیل تاریخیِ عمل زائران و تعامل با مکان های مقدس در گذشته، در مسیحیت و غیر آن، چه توضیحی درباره ی بررسی ارزش مکان و مناسک مکان-محور برای افراد و جوامع امروزی دارد؟ دانشمندان، زائران و متخصصین میراث باستانی چه درس هایی می توانند بگیرند؟

فصل اول

حواس، جهان و زائر

دیدگاه بینا رشته ای

در این فصل مواد اصلی مورد بحث در این کتاب توضیح داده می شود و استدلال می شود که تحلیل دینامیک اصلی تجربه ی زیارت در حرم ها، عواملی که تعامل با مکان های مقدس را قدرتمند و محبوبیت آنها را پایدار می کند، تا امروز به طرز عجیبی در مطالعات زیارت مهجور واقع شده اند. طیف وسیعی از رشته ها از جمله تاریخ، جغرافیا، تاریخ هنر، مطالعات دینی و الهیات، علوم اعصاب، علوم عاطفی (حوزه ای بینا رشته  که بر درک فرآیندهای عاطفی و عاطفی متمرکز است) و علوم حواس را برای پاسخ به دو سؤال اساسی به کار می گیرد: چه چیزی مکان را بسیار جذاب می کند و چرا انسان ها از فرهنگ ها مختلف و در دوره های زمانی متفاوت اغلب تمایل داشتند مکان ها را چیزی خاص بدانند و معانی ای به آنها ربط دهند؟ و تقدس و احساس تقدسی که به دنبال آن به افرادی که از آن مکان ها بازدید کرده اند نسبت داده می شود، چگونه تشخیص داده می شود؟ اهمیت روان شناسی و فیزیولوژی در پرداختن به این سؤالات و نقش محوری حواس در شکل گیری و بیان واکنش زائران به طور خلاصه مطرح و توضیح داده شده است.

فصل دو

مواجهه با (فرد) مقدس، حواس و زیارت در انجیل

در فصل دو از ماهیت چند وجهی و شگفت تجربه ی حسی در انجیل پرده برداشته می شود و بسیاری از سایه های ابهام و واگرایی را از نظر اهمیت مکان و نقش حواس در مواجهه ی معنوی بررسی می کند. فهم پیچیدگی میراث انجیلی مهم است، نه تنها به این دلیل که در جای خود، مورد مطالعاتی مهمی از تعامل انسانی با مکان فراهم می کند، بلکه به این دلیل که از تردیدهایی درباره ی ماهیت مکان مقدس و مواجهه ی معنوی در کلیسای اولیه تا زمان حاضر را بر می انگیزاند و از آنها خبر می دهد. به طور خاص، پارادایم های ارائه شده توسط کنیسه، معبد و اورشلیم زمینی و آسمانی در شکل گیری مکان های مقدس مسیحی و واکنش ها به آنها، درکلیساهایی که در انگلستان توسعه یافت، به غایت تأثیر گذار بود.

فصل سه

زیارت، حواس و تقدس در کلیسای اولیه و اواخر دوران باستان

در این فصل تغییرات بنیادی در مکان های مقدس که در طی چهار قرن نخستین کلیسای مسیحی (Christian Church) رخ داد ردیابی و تحلیل می شود. دور شدن قاطع از دلبستگی به مکان که در عهد جدید و کلیسای اولیه (Early Church) به وضوح آشکار است، در قرن چهار با پذیرش مشتاقانه ی دوباره ی مکان همراه شد، که تا حدودی تحت تأثیر اعمال و رسوم مشرکانه بود، و عمیقا بر باورها و سیره ی عملی در سراسر جهان مسیحیت تأثیر گذاشت. این وارونگی تعالیم و سیره ی عملی مورد مطالعاتی پیچیده اما روشنگری از برگشت پذیری قدرت مکان و جذابیت مداوم تجربه ی حسی به دست داد. در این فصل پروسه ی تعامل حسی ای که طی قرن چهارم در اورشلیم گسترش یافت تحلیل می شود و اهمیت آنها برای فهم الگوهای تعامل با مکان های مقدس را به تصویر می کشد که اتفاقا  مشخصه ی کلیسا در انگلستان در طول دوره ی آنگلوساکسون (Anglo-Saxon) و اواخر قرون وسطی است- و در قرن 21 بار دیگر در حال ظهور دوباره هستند.

فصل چهار

زیارت و تأسیس مکان های مقدس در انگلستان اوایل قرون وسطی

در این فصل میراث پیچیده ای-بخشی انجیلی، بخشی پاردایم کنستانتینیان (Constantinian) و بخشی ملحدانه- که کلیسا را در انگلستان آنجلوساکسون شکل داد بررسی می شود. به ابعاد حسی مکان های مقدس مسیحی، ساختار و مبلمان ساختمان های مقدس، نقش قدیسان و تحول عمل عبادی (devotional practice) پرداخته می شود. بینش ها و دیدگاه ها از تحقیقات باستان شناسی، تاریخ هنر، ادبیات و مطالعات حواس برای بررسی مجدد شواهد تاریخی گردآوری می شود و اراده ی مردمانی که دقیقا در لبه ی جهان شناخته شده زندگی می کنند (آنطور که رومی ها و خود آنجلو ساکسون ها شناخته شده اند)، را برای تکرار و در آغوش گرفتن همان تقدس مکان و تجربه ی مواجهه ی مبلغان، کتاب ها و روایت های زائران نشان می دهد.

فصل پنج

الگوهای زیارت در انگلستان اواخر قرون وسطی

فصل پنج، با تمرکز بر سه گانه ی تجربی وحی، مواجهه و تغییر که در قلب تجربه ی زیارت قرار دارند و نیز بررسی دقیق عوامل روانی، فیزیولوژیک و حسی ای که این سه گانه را شکل داده و هدایت می کنند، بر اساس آثار موجود در مورد زیارت در قرون وسطی نوشته شده و آنها را بسط می دهد. در این فصل، با کنار گذاشتن اشتغال فکری به تئوری های قرون وسطایی در مورد حواس، به منظور بررسی زمینه ها، محرک ها و فعالیت هایی که مواجهه های زائران با امر مقدس را در عمل شکل داده اند، به حوزه های جدیدی پرداخته شده است. اواخر قرون وسطی نقطه ی اوج فعالیت زائران در انگلستان بود و بنابراین نه تنها مورد مطالعاتی کلیدی ای فراهم می کند بلکه زیربنای نمودهای بعدی قرون وسطایی است؛ و همچنین فهمی عمومی از زیارت که مبنایی برای تلاش های اخیر برای احیای زیارتگاه ها و جاده ها در اواخر قرن 20 و قرن 21 فراهم شده است.

فصل شش

تجربه ی خدا و پیکربندی مجدد زیارت در اصلاحات طولانی (Long Reformation) (اصلاحات در انگلستان از سال 1500 تا 1800)

در این فصل به تأثیر تحولات شدید اصلاحات در انگلستان و جنگ داخلی انگلیس و چالش های بعدی ناشی از روشنگری بر ادراک زمان و تقدس در طی قرون 16، 17 و 18 پرداخته می شود. نقاط تداوم و تضاد در درخواست دائمی برای تجربه ی دگرگون کننده ی (امر) مقدس برجسته می شود؛ بررسی می شود که رهبران جنبش پروتستان (Reformers) تا چه حد با موفقیت دلبستگی به مکان را زدودند؛ این پرسش مطرح می شود که آیا تجربه ی حسی در حقیقت سرکوب می شود و یا جهت دهی مجدد می شود؛ نقش همیشگی  احساس و حافظه در عمل عبادی ترسیم می شود و نقشمایه ی (motif) زیارت در معنویت و ادبیات بررسی می شود.

فصل هفت

اماکن مقدس، زیارت و حواس از سال 1800 میلادی تا کنون

در این فصل به رونق تازه ی زیارت و مکان های مقدس (از جمله کلیساهای جامع) پرداخته می شود که می توان از آغاز قرن 19، در نیز در قرن 20 و 21 آن را مشاهده کرد و به رایج تر شدن زیارت و محبوبیت کلیساهای جامع، در مقایسه با دوره ی اصلاحات تا کنون، انجامیده است. استدلال می شود که عوامل اصلی شکل دهنده ی این رنسانسِ قابل توجه مکان، افزایش ارزشی که به میراث معنوی نسبت داده می شود و چالش های ذاتی برانگیختن "افسون مکان" در دوره ی پسا-مسیحیت تنها می تواند با در نظر گرفتن احیای علاقه به شواهد تاریخی و مضامینی که در فصل های قبل بررسی شد، به طور کامل فهم شود.

پینوشت

بررسی الگوهایی که در سراسر تاریخ مسیحیت به چشم می خورد تاب آوری شگفت انگیز زیارت و تعامل با مکان و نیز راه هایی که این روش های استفسار، چهارچوب بندی و بزرگداشتِ زندگی انسان، به وسیله  طیفی از ساز و کارهای حسی، از چیزی بنیادین در روان و فیزیولوژیِ انسان سخن می گویند را نشان می دهد. ایجاد یک چهارچوب تاریخی، برجسته کردن الگوهای واکنش، پیشرفت، تداوم، ناپیوستگی و بازکشف در طول قرن ها هم چنین به وضوح نشان می دهد که مطالعه ی ثمربخش زیارت هرگز نمی تواند به یک رشته محدود شود. همان طور که گردشگری معنوی و مکان های مقدس ، مخصوصا کلیساهای جامع، در انگلستان محبویت تازه ای را تجربه می کنند، چالش های فراوانی پیش روی کسانی است که سایت های میراث معنوی مهم را مدیریت می کنند. درس های گذشته، و به خصوص اهمیت تجربه ی حسی در یادگیری و پاسخ، ممکن است برای حفظ علاقه ی مخاطبان آینده حیاتی باشد.

منابع

سایت ها:

Google Books

 Taylor & Francis eBooks