گزارش کتاب گردشگری سیاه و زیارت
Dark Tourism and Pilgrimage; Daniel Olsen and Korstanje Maximiliano; Wallingford; 2020
نویسنده گزارش: رقیه حق گویان
کتاب «گردشگری سیاه و زیارت» در 22 فصل به تفصیل به بررسی پدیده‌ی گردشگری سیاه می‌پردازد. گردشگری سیاه پدیده‌ی بازدید از مکان‌هایی است که در آنجا فجایع تاریخی و یا مذهبی رخ داده است.
درباره‌ی نویسندگان
دکتر دانیل اچ اولسن (Daniel H. Olsen) دانشیار دپارتمان جغرافیای دانشگاه بریگهم یانگ (Brigham Young University) در ایالت پرووی یوتا (Provo, Utah) است. علاقه‌مندی‌های پژوهشی او شامل گردشگری مذهبی و معنوی، گردشگری باستانی، مدیریت اماکن مقدس و نیز گردشگری در مناطق حاشیه‌ای و گردشگری و معلولیت می‌شود. او ویرایشگر همکار ِدین، گردشگری و سفرهای معنوی، (Religion, Tourism and Spiritual Journeys)، (Routledge, 2006) و نیز مسیرها و راه‌های زیارت مذهبی، (Religious Pilgrimage Routes)، (CABI, 2018) می‌باشد و بیش از 40 مقاله و کتاب چاپ کرده است.
ماکسیمیلیانو ای کورستانجه (Maximiliano E. Korstanje) مدیر مجله‌ی بین المللی امنیت و ایمنی در گردشگری (International Journal of Safety and Security in Tourism) (UP Argentina)، و نیز مجله‌ی بین‌المللی جنگ سایبری و تروریسم است. او در سال 2015 برنده‌ی پژوهشگر مدعو (Visiting Research Fellow) از سوی دانشکده جامعه‌شناسی و سیاست اجتماعی دانشگاه لیدزِ (Leeds) بریتانیا و نیز دانشگاه (La Habana) در کوبا است. بیش از 700 مقاله و 25 کتاب از او منتشر است.
مقدمه- گردشگری سیاه و زیارت
در سال‌های اخیر رشدی در تحقیقات گردشگری سیاه، پدیده‌ی بازدید از مکان‌های فاجعه و تراژدی، و نیز انجام آن رخ داده است. این کتاب، به منظور بسط دادن این روند، گردشگری سیاه را از لنز زیارت بررسی می‌کند. این کتاب بر مکان‌های گرشگری سیاه به عنوان مقصدهای زیارتی، گردشگران گردشگری سیاه به عنوان زائر و زیارت به عنوان شکلی از گردشگری سیاه تمرکز می‌کند. این کتاب- با اتخاذ تعریف عام‌تری از زیارت به نحوی که بخش‌هایی از هر دو سفر مذهبی و غیر مذهبی که ممکن است شبه زیارت محسوب شوند را مورد کنکاش قرار می‌دهد- تئوری‌های مربوط به گرشگری سیاه و تاریخچه‌ی آن، زیارت مکان‌های گردشگری سیاه و طراحی تجربه را پوشش می‌دهد. این کتاب، علاوه بر اینکه منبعی کلیدی برای محققان و دانش‌پژوهان گردشگری و زیارت محسوب می‌شود، جذابیت زیادی برای کسانی دارد که انسان‌شناسی، مطالعات دینی و موضوعات علمیِ اجتماعی مربوط می‌خوانند.
فصل یک- جستاری در تلاقی‌های گردشگری سیاه و زیارت
این فصل بعضی پیوستگی‌های درونی میان گردشگری سیاه و زیارت/سفر دینی را در چهار زمینه بررسی می‌کند: 1) گردشگری سیاه و زیارت به عنوان میراث باستانی 2) گردشگری و زیارت به عنوان سازوکار تاب‌آوری 3) گردشگری سیاه و زیارت به عنوان واسطه‌ی میان خود و مرگ 4) دیدگاه‌های انتقادی پیرامون گردشگری سیاه و زیارت
فصل دو- آیا "سیاه" هنوز سیاه است؟ دگرگونی مقصدهای زیارت و گردشگری سیاه
این فصل تحولات تاریخی مکان‌های گردشگری سیاه از دوران پیشامدرن تا حال حاضر را ترسیم می‌کند. این کار از طریق بررسی ایده‌ی سفرهای مقدس، یعنی زیارت و گردشگری سیاه، انجام می‌شود. این فصل همچنین رشد گردشگری سیاه در مراحل مختلف تاریخی را بررسی می‌کند و با این کار سایه‌های مختلف گردشگری سیاه و این سؤال که آیا گردشگری سیاه واقعا سیاه است را از هم تمیز می‌دهد.
فصل سه- تفسیر تقدس موجود در گردشگری سیاه
این فصل از کتاب برساخت‌ها/ تعابیر اجتماعی مکان‌های گردشگری سیاه و زیارت از طریق بررسی مناسک مربوط به مرگ در شهر بنارس، در اوتار پرداش هند را مورد مداقه قرار می‌دهد. به این ترتیب، این فصل کندوکاوی است در این اینکه گردشگران چگونه از طریق بررسی هستی‌شناسانه و پدیدارشناسانه و نیز دیدگاه‌هایِ نظریِ ساختاری-کارکردی با مکان‌های مقدس مواجه می‌شوند و آنها را درک می‌کنند.
فصل چهار- همگرایی گردشگری سیاه و گردشگری زیارتی: مورد پنوم سامپو (Phnom Sampeau) در کشور کامبوج
هدف این فصل بررسی رابطه‌ی میان گردشگری سیاه و گردشگری زیارتی و مشخص‌کردن این است که آیا این دو یکی هستند؟ در این فصل، بعد از بحث از همگرایی گردشگری سیاه و گردشگری زیارتی بر اینکه چگونه این پدیده‌ها در بافت جنوب شرقی آسیا نمود پیدا می‌کنند، متمرکز می‌شود. نویسنده، در حین تحقیق و با استفاده از نظرات بازدیدکنندگان در مشاور سفر (Trip Advisor)، انگیزه‌ها و تجارب بادیدکنندگان از غارهای کشنده (Killing Caves) در پنوم سامپو (Phnom Sampeau) در باتامبانگ (Battambang) در کشور کامبوج را بررسی می‌کند تا مشخص کند آیا برای گردشگری سیاه و گردشگری زیارتی انگیزه‌های مشترکی وجود دارد یا خیر.
فصل پنچ- زیارت وحشت: نقش میراث ملی در مکان‌های تاریک
این فصل کاوشی است در محدودیت‌ها و هشدارهای قاب‌بندی‌شده در ادبیات تخصصیِ گردشگری و تورسیم با تمرکز خاص بر ظرفیت توریسم برای تولید آنچه به مرگ‌اندیشی یا غور در مرگ مصطلح است و مزیت یا تجربه‌ی اصلی در مکان‌های مرتبط با تاریکی است. ادعا شده است که استفاده از گردشگری سیاه به عنوان میراث ملی ممکن است به جوامع کمک کند تا پروسه‌ی بهبود و شفا را آغاز کنند اما همزمان این خطر را به دنبال دارد که همان جامعه دلایل واقعیِ حادثه‌ای دلخراش را فراموش کند. لذا در نظر گرفتن اینکه اعمال توریستی در نهایت به منابع درآمد برای مقصدهای گردشگری سیاه تبدیل می‌شوند، یک معضل اخلاقی را پیش می‌کشد.
فصل شش- میراث تاریک به عنوان مبنای توسعه‌ی گردشگری سیاه در اسلوونی
این فصل این موضوع را بررسی می‌کند که دانشجویان دانشکده‌ی عالی حرفه‌ای، رشته‌ی مهمان‌نوازی، سلامت و گردشگری، شهر بلد اسلوونی (Bled, Slovenia)، مفهوم گردشگری سیاه را درک می‌کنند و دیدگاه‌های خود درمورد احتمال گسترش گردشگری سیاه در اسلوونی را بررسی می‌کنند. به طور خاص‌تر، در این فصل عناصر میراث سیاه که از نظر دانشجویان بیشترین پتانسیل را برای ارتقاء به یک منطقه‌ی گردشگری دارند را مشخص می‌کند.
فصل هفت- امکان یا ناممکن بودن گردشگری سیاه در بلغارستان
این فصل کاوشی است در امکان یا ناممکن بودن توسعه‌ی گردشگری سیاه به عنوان بازاری بدون رقابت در بلغارستان. به طور خاص، در این فصل بر توسعه‌ی تاریخی و سیاسیِ پیچیده‌ی کشور رصد می‌شود و طبیعت حساس مرگ و تاریخ سیاه بلغارستان در ارتباط با دیدگاه کلیسای ارتدوکس بلغاری درباره‌ی مرگ و مکان‌های مرگ؛ نقش کمونیسم در شکل‌گیری هویت بلغاری‌ها؛ و اینکه امروزه بلغاری‌ها چگونه میراث پرمخمصه خود از دوران سوسیالیسم/کمونیسم را مدیریت می‌کنند، تمرکز می‌شود.
فصل هشت- از مکان‌هایی برای دفن تا مکان‌های برای گردشگری: نقش متغیر آرامگاه‌های اروپایی
در این فصل نقش قبرستان‌های نظامی و ارتباط آنها با زیارت و گردشگری بررسی می‌شود. به طور خاص، با این دیدگاه که قبرستان‌ها مکان‌های زیارتی فردی، مقصدهای گردشگری و یا یکی از قبرستان‌های متعدد همراه با راهنمای سفرِ زیارتی هستند، بر عنصر اندازه تأکید شده است. اول اینکه این فصل به بحث از نقش و ابعاد قبرستان‌ها به عنوان مکان دفن، شکلی از میراث فرهنگی و نیز جاذبه‌های گردشگری می‌پردازد. سپس به بحث از قبرستان‌ها به عنوان مکان‌های گردشگری شخصی، مراکز زیارتی و نقاط گره‌ای همراه با راهنمای سفر زیارتی توجه می‌شود.
فصل نه- جنبه‌های عالی گردشگری میراث سیاه‌تر
در این فصل تاریخچه‌ی مرگ و معماری و طراحی مرتبط با مرگ/خاطره‌ی کلیسای جامع سنت جان (St John's Co-Cathedral) در مالت (Malta) بررسی می‌شود. معماری و هنر مربوط به مرگ در قالب استخوان‌ها و جمجمه‌های انسان، بناهای مقبره و تخته‌های دفن، قبل از بحث از رابطه‌ی سنت جان با گردشگری سیاه و زیارت، بررسی می‌شوند.
فصل ده- شهادت و گردشگری سیاه در کارتاژ (Carthage)
در این فصل مکان شهادت جوزف اسمیت (Joseph Smith)، بنیان‌گذار کلیسای عیسی مسیح قدیسان آخرالزمان (Church of Jesus Christ of Latter-day Saints)، یعنی زندان کارتاژ، مورد بررسی قرار می‌گیرد که از محل یک تراژدی به مکان شفا و همکاری تبدیل شده است. این فصل، به عنوان یک مطالعه‌ی موردی در شکل‌گیری گردشگری سیاه، به کاوشی پیرامون این موضوع می‌پردازد که کلیسا چطور زندان- صحنه‌ی بزرگترین رنج ایمان -را با تمرکز بر پیروزی به جای تراژدی، به مقصد زیارت تغییر داده است.
فصل یازده- ناپیدا در دریای درخت‌ها: آئوکیگاهارای ژاپن، خودکشی و گردشگری سیاه
این فصل به بحث از انگیزه‌ها و محرک‌هایی می‌پردازد که گردشگران را به آئوکیگاها (Aokigahara) را یا جنگل خودکشی در ژاپن می‌کشاند و به مسائل مربوط به نیت‌های فردی برای بازدید از این جنگل و پاسخ‌ها به این زیارت سیاه می‌پردازد. سه مثال خاص از تعاملات زیارت و گردشگری سیاه با آئوکیگاهارا مطرح شده است؛ از جمله ویدئوی جنجالی و در حال حاضر بدنام شخصیت یوتیوب، لوگان پل از درون آئوکیگاهارا؛ عکس نوشته‌ی توماس لازارِ (Tomasz Lazar's) عکاس از جنگل؛ و همان‌طور که در کتابش، فریاد: ماجراجویی‌های ترسناک در علم ترس، که در 2015 منتشر شد، سفر خودانعکاسیِ مارگی کر (Margee Kerr) به آئوکیگاهارا.
فصل دوازده- بازآفرینی مرگ: تاریک‌ترین زیارت و گردشگری در بازسازی راهپیمایی ارابه‌های دستی پیشگامان مورمون
این فصل این موضوع را بررسی می‌کند که رهبران کلیسای عیسی مسیح قدیسان آخرالزمان چگونه از بازسازی راهپمایی ارابه‌های دستی پیشگامان مورمون و تاریخ سیاه آنها برای بسط هویت‌های فردی و جمعی مذهبی میان طرفداران در بخش‌های مختلف جهان استفاده می‌کنند. در این فصل الگوی چگونگی استفاده‌ی افراد در یک سازمان جهانی برای خلق هویت از طریق بازآفرینی و بازخلقِ اسطوره‌های بنیادین را کشف می‌کند.
فصل سیزده- بازدید ویرانی‌های پسا-فاجعه: سفری به تجربه‌های معنادار
هدف این فصل، با توجه به پاسخ‌های احساسی به مکان‌های گردشگری پسا-فاجعه، روشن‌کردن ابعاد چندگانه‌ی تجربه‌های گردشگران در بافت گردشگری سیاه است. تجربه‌های گردشگریِ فاجعه که از یادبود زلزله‌ی بیچوان (Beichuan)، در چین، بازدید کرده بودند، الگوی چندوجهی پکر (Packer) و بالانتاین (Ballantyne) از تجربه‌ی بازدیدکنندگان محسوب می‌شوند؛ با بخش‌های ناشاد که شاید بیشتر تجربه را شکل می‌دهد.
فصل چهارده- موزه‌های مردمی به عنوان مکان‌های گردشگری سیاه: مطالعه‌ی موردی تجربه‌ی بازدیدکننده
در این فصل هم بازدیدکنندگان بومی و هم غیر بازدیدکنندگان غیر بومیِ موزه‌ی استرالیای غربی تجربه‌های خود از گالری بومیان و نیز پاسخ‌های احساسی ناشی از آن تجربه‌ها را به هم پیوند می‌دهند و آنها را به ثبوت می‌رسانند. نشان داده می‌شود که موزه‌هایی که به استعمار و مقهورسازی مردم بومی می‌پردازند، باید و می‌توانند مکان‌های گردشگری سیاهِ مردمی محسوب شوند.
فصل پانزده- سالگرد ده سالگی زیارت حقوق شهروندی: کاوشی تجربی در تاریخ، تنوع، برابری، عدالت
در این فصل یک دهه تجربه و تحقیق در مورد زیارت حقوق شهروندی (CRP) را به اشتراک می‌گذارد که در دانشگاه ویسکانسین اوکلر (University of Wisconsin-Eau Clair) به عنوان جایگزین سفر تعطیلات بهاری رایج شد. این زیارت با مرور ادبیات مربوط به حقوق شهروندی با توجه یادگیری تجربی و نظریه‌ی نژادی انتقادی آغاز می‌شود و سپس یافته‌های تحقیق در ارتباط با اثرات پایدار زیارتِ حقوق شهروندی در مشارکت‌کنندگان قبلی به بحث گذاشته می‌شود. این مطالعه پیامدهای طولانی مدت درگیری سیاسی، سطح مشاهده‌شده‌ی نژادپرستی فردی، بسط شایستگی چندفرهنگی و اثرات پایدار خودگزارش‌شده‌ی تجربه را ترسیم می‌کند.
فصل شانزده- "پس من میان دره راه می‌روم": آموزش ریچارد رایت از طریق یادگیری تجربی
در این فصل سفری بالقوه را برای آموزش آثار منتخب ریچارد رایت (Richard Wright)، نویسنده‌ی آمریکایی-آفریقایی، ارائه می‌دهد؛ با ضمیمه کردن مضمون زیارت ادبی برای تأکید بر ارتباط میان سفر و آزادی. این دیدگاه در مورد آثار رایت دانشجویان را به پاریس، شیکاگو و جنوب (ناچز و جکسون، می سی سی پی، ممفیس و تنسی) می‌کشاند. متون منتخب با مکان‌هایی همراه می‌شوند که به رشد ادبی او مربوط هستند. هدف در آمیختن فعالیت‌های درسی مشترک برای تشویق به درک بافت فرهنگی و تاریخی‌ای است که متون در آن نوشته شده اند. بخش زیارتی دروس پیشنهادی بر اهمیت سفر او تأکید می‌کنند نه بر به حاشیه‌رانده‌شدنی که رایت در هنگام مرگ تجربه کرد. این دیدگاه در تلاش است تا با آشکارکردن انگیزه‌های انقلابی رایت به آثار و سفر او جایگاهی ویژه ببخشد.
فصل هفده- گردشگری یا زیارت تاریک در موزه: بررسی مورد تابوت امت تیل (Emmett Till)
این فصل مروری است بر بافت تاریخی زندگی، قتل و دادگاه قاتلان امت تیل (پسر افریقایی-امریکایی که در 1955 بدون طی روند قضایی توسط شهروندان کشته شد). سپس به بحث از تصمیمات بحث‌برانگیزی می‌پردازد که اسمیتسونیان (Smithsonian) در تلاش خود برای بازپس‌گیری تابوت تیل برای آخرین نمایش در موزه‌ی ملی تاریخ و فرهنگ افریقایی-امریکایی (NMAAHC) با آن مواجه بودند. سپس ادبیات مربوط به زیارت و گردشگری سیاه مورد توجه قرار می‌گیرد تا تحلیل کند که آیا این نمایش و موزه‌ی بزرگتر مثالی از گردشگری یا زیارت تاریک و یا هر دو را تشکیل می‌دهند یا خیر. در آخر، گمانه‌هایی وجود دارد در مورد اینکه تابوت تیل چگونه دارای اهمیت نمادین زیادی در وضعیت نژادی فعلی در امریکا است.
فصل هجده- یافتن ریشه‌ها: زیارت فرهنگ پاپ و گیتاشناسی منفعل جزیره‌ی کونتا کینته (Kunta Kinteh)
این فصل کاوشی است در اینکه روایت چند رسانه‌ای ریشه‌ها: حماسه‌ی خانواده‌ی امریکایی (Roots: The Saga of an American Family)- رمانی که بعدا به دو مینی سریال تبدیل شد- چگونه با فضای فیزیکی بسیار واقعی جزیره‌ی کونتا کینته درهم‌تنیده شده است؛ مکان گردشگری سیاهی در رودخانه‌ی گامبیا جایی که میلیون‌ها برده شکنجه و کشته شدند. بعد از بررسی کامل‌تر عقبه‌ی داستان ریشه‌ها، ادامه‌ی فصل دیدگاهی غیر تجسمی نسبت به مطالعه‌ی محل برای تدوین تجربه‌ی خود نویسنده از سفر به جزیره‌ی کونتا کینته را به کار می‌برد و نیز هم مکان و هم تبدیل آن به مکان گردشگری را رصد می‌کند.
فصل نوزده- گور دسته‌جمعی و کشتار جمعی: مواجهه با یادبود مرگ در زانوی زخمی (مکانی در داکوتا)، داکوتای جنوبی
در این فصل دریافت‌های اوگلا لاکوتا (Oglala Lakota) از مکان کشتار جمعی زانوی زخمی و گور دسته‌جمعی با تجارب گردشگران مقایسه می‌شود تا چالش‌هایی که در راه تلاش برای حل اینکه یادبود کشتار جمعی چطور باید باشد را ترسیم کند. در ادامه، در این فصل نشان داده می‌شود که زانوی زخمی چطور به مثال غیر قابل مقایسه‌ی احتمالی برای گردشگری سیاه تبدیل می‌شود زیرا تجارب گردشگران از این مکان‌ها بر خلاف آن چیزی است که بیشتر گردشگران از یک مکان مهم تاریخی انتظار دارند. به طور خاص، گردشگرانی که زانوی زخمی را زیارت می‌کنند با یابودهای متلون و چندگانه مواجه می‌شوند که زمان‌مندی را به چالش می‌کشند، تمایز مکان محلی از محل گردشگری را دشوار می‌کند و لحظات مهمِ تبادل فکری را ایجاد می‌کنند. در این میان، حدود 200 رتبه‌بندی و نقدی که بازدیدکنندگان از زانوی زخمی در وب سایت مشاور سفر (TripAdvisor) ثبت کرده اند، بررسی می‌شود.
فصل بیست- شهر مردگان: وزن تاریخ هیپ هاپ (hip hop) و زیارت سیاه از برانکس (Bronx)
در این فصل بر گردشگری و زیارت تاریک آنطور که در برانکس اطراف هیپ هاپ- ژانر موسیقی معرف و دورانی از تاریخ شهر- و اینکه مدیران مکان‌های طراحی شده‌ای که این تاریخ را مورد ملاحظه قرار می‌دهند چگونه تلاش می‌کنند تا به انتظارات بازدیدکنندگان توجه کنند.
فصل بیست و یک- بازدیدهای تاریک
نویسنده‌ی این فصل خوانندگان را به سفر زندگی‌نامه‌ای خودنوشت می‌برد و زیارت خود از مکان‌های تاریک را به بحث می‌گذارد و استدلال می‌کند که فرد چطور اتفاقات گردشگری سیاه را تصویر می‌کند و فاصله‌ی آنها از وقایع می‌تواند به تجارب مختلفی بیانجامد.
فصل بیست و دو- طراحی تجربیات در مکان‌های یادبود هولوکاست
در این فصل پس از جای دادن گردشگری هولوکاست در بافت گردشگری سیاه، اصول طراحی تجربه توضیح داده و به بحث گذاشته می‌شوند؛ از جمله رشد ارزش اقتصادی، چهار قلمروی تجربه (the Four Realms of Experience) و مضمون (Theme). مثال‌هایی از مکان‌های خاص گردشگری هولوکاست ارائه می‌شود تا نشان داده شود که اصول در عمل چطور به کار می‌روند و پیشنهادهایی برای بهبود تجربه‌ی گردشگری هولوکاست نیز مورد بحث قرار می‌گیرد.
منابع
سایت ها:
CABI Digital Library
Taylor & Francis eBooks