نقد و بررسی کتاب «راهنمای پژوهش در باب تاثیرات اجتماعی-اقتصادی گردشگری دینی و زیارت»
Handbook of Research on Socio-Economic Impacts of Religious Tourism and Pilgrimage; José Álvarez-García, María de la Cruz del Río Rama, and Martín Gómez-Ullate; 2018
نویسنده گزارش: محمد یوسفلویی
- متن زیر ترجمه و تلخیصی است از پیشگفتار کتاب اصلی. لازم به ذکر است در بخش خلاصه فصل‌ها، تنها به ترجمه جملاتی اکتفا شده است که برای آشنایی با کتاب لازم است و بسیاری از توضیحات در این ترجمه آورده نشده است.
***
گردشگری دینی یکی از اولین انواع گردشگری است و در سال‌های اخیر در حال تبدیل شدن به یکی از پررونق‌ترین انواع گردشگری است. مفهوم «گردشگری دینی» (Religious Tourism) به سفر گردشگران به جاهایی اشاره دارد که در آنها عناصر دینی یکی از مقاصد اصلی است (یعنی فعالیت‌های گردشگری و واکنش‌های دینی مرتبط شده‌اند). در این دیدگاه، گردشگران بسیاری وجود دارند که به مراکز زیارتی یا مکان‌های مقدسی سفر می‌کنند که در بیشتر موارد جزء میراث‌های ارزشمند محسوب می‌شوند. بنابراین گردشگری دینی تبدیل به محصولی می‌شود که مصرف آن توسط گردشگران بستگی به میزان اهمیت معنوی و فرهنگی آن مکان زیارتی دارد.
این نوع گردشگری در سرتاسر جهان چیزی حدود ۱۳ میلیارد یورو تاثیر اقتصادی دارد و ۳۰۰ میلیون گردشگر را شامل می‌شود که ۱۵۰ میلیون نفر از آنان مربوط به سنت مسیحی هستند. سازمان گردشگری جهانی تخمین زده است که در سال ۲۰۱۲ شماره گردشگران در سراسر جهان یک میلیارد نفر بوده است و گردشگری مذهبی ۳۰ درصد از این حجم را در بر می‌گیرد. همین موضوع اهمیت این نوع گردشگری را مشخص می‌کند.
هسته مرکزی‌ای که نقشی اساسی در درک این گونه از انواع متکثر گردشگری دارد عبادتگاه‌ها و مکان‌های مقدسی هستند که در در سراسر جهان پراکنده اند و شامل انواع مکان‌های مقدسِ اسلامی، مسیحی، هندویی، بودیستی، یهودی و... می‌شوند. این اماکن ارتباط وثیقی با جوامعی دارند که مقاصد زیارتی زائران در آنجا قرار گرفته است.
به خلاف دیگر بخش‌های بازار گردشگری، گردشگری دینی انگیزه بنیادینی دارد که جمعیت کثیری از مردم را وادار به انجام سفر زیارتی می‌کند و از سوی دیگر، جزء مهمی از از این بازار، مردمی هستند که به خاطر کنجکاوی برای مشاهده مقبره‌ها، معابد یا مکان‌هایی که نماد یک کیش یا شخصیت دینی هستند، جذب آن می‌شوند.
این نوع گردشگری باعث می‌شود گردشگران بی‌توجه به اینکه عقیده دینی آنان چیست، در هر مقصد زیارتی‌ای سنت، میراث، تاریخ و هنر آنجا را بشناسند. در بین فعالیت‌هایی که توریست‌ها در سفر خود به دنبال انجام آن هستند مواردی چون زیارت، تماشای مقبره‌ها، اماکن مقدس، قبور افراد مقدس و یا مشارکت در مراسم‌های مذهبی وجود دارد.
از طرف دیگر این نوع از گردشگری تاثیر مثبت قابل توجهی بر مقصد گردشگران دارد: از جمله این که جان تازه‌ای به بخش‌های مهم مربوط به گردشگری مانند هتل‌ها، رستوران‌ها و... می‌دهد و باعث گوناگون شدن پیشنهادات توریستی و فعال شدن آنها می‌شود همچنین کیفیت خدمات گردشگری در این مکان‌ها را افزایش می‌دهد. در حقیقت گردشگری مذهبی تبدیل به ابزاری مهم برای توسعه اجتماعی و اقتصادی بخش‌های مشخصی می‌شود. در نتیجه باعث نجات و ارتقای میراث فرهنگی شده و در جوامع محلی فرصت‌های کاری جدید خلق می‌کند و توسعه زیرساخت‌ها و خدمات عمومی و دیگر موارد را در آن منطقه سرعت می‌بخشد.
این مجلد، نسخه ویراسته‌ای است از فصول تحقیقی که توسط پژوهشگران و متخصصان درباره موضوعاتی که به گردشگری دینی مربوطه است نوشته شده است. هدف این کتاب آن است که تحقیقات مربوط به گردشگری دینی را برجسته کرده و بازنمودی باشد از پژوهش‌های این حوزه با دیدگاهی بینارشته‌ای.
هدف این است که این کتاب یک منبع ضروری و راهنمای بحث درباره گردشگری دینی برای جامعه علمی و دنیای تجارت باشد و نیز برای کتاب هایی که پیشتر نوشته شدند یک منبع تکمیلی باشد. همچنین بتواند چهارچوبی نظری و عملی برای رشد ادبیات مربوط به حوزه گردشگری دینی عرضه کند.
این کتاب در ۲۰ فصل تنظیم شده است که توصیفی خلاصه درباره هر فصل را در ادامه می‌خوانید:
فصل ۱- یک مطالعه توصیفی درباره گردشگری دینی در میان داده‌های بینارشته‌ای موجود تا سال ۲۰۱۶ است. بنابراین، در جستجو برای این مفهوم، مجموعه‌ای مشتمل بر ۱۹۹ سند را انتخاب کرده‌ایم که مبنای این پژوهش قرار گرفته است.
فصل ۲- بر توصیف زیرساخت‌های مسیر سفر پولوس مقدس تمرکز دارد و ارتباط آن با گردشگری و توسعه مسیر پیاده در کنار جاده ویا اگناتیا (Via Egnatia ) را بررسی می‌کند و نقش این اقدام و تأثیری که بر جوامع روستایی و فرصت‌هایی که برای جوامع محلی و توسعه اقتصادی آنها فراهم کرده است را واکاوی می‌کند.
فصل ۳- جاده مقدس گریل (Holy Grail Route)، فرآیند طراحی آن به عنوان یک محصول گردشگری را تشریح می‌کند. نیز به ابزارها و روش‌هایی می پردازد که با خدمات جدید گردشگری اثبات شده و برای این جاده بسیار مفید بوده است.
فصل ۴- تحلیلی از گردشگری دینی در منطقه کووا دا ایریا (Cova da Iria) در پرتغال ارائه می‌دهد و درباره زمینه‌های تاریخی و مردم‌شناسانه این پدیده دینی صحبت می‌کند.
فصل ۵ - منشأ و سنت منطقه زیارتی باکره ال سیشنه (Virgin of ElCisne) در جنوب اکوادور را تحلیل می‌کند و درباره اهمیت زیارت آن و جذب توریست بیشتر از اقصی‌نقاط جهان برای همراهی با شخصیت مقدسی موسوم به باکره در سفر وی بحث می‌کند.
در فصل ۶- پژوهشگران به تحلیل جاده زیارتی کامینو د سانتیاگو (camino de santiago) می پردازند.
فصل ۷- با استفاده از موارد مطالعاتی، نقاط قوت و ضعف ظرفیت‌ها و تهدیدهای موجود برای هدایت و مدیریت مسیرهای زیارتی در ویادلا پلاتا (Víade la Plata) ونیز مسیر پرتغال به سمت سانتیاگو (Portuguese Way to Santiago)را بررسی می‌کند.
فصل ۸- منطقه لا ورا (La Vera) در اسپانیا را منبع مطالعاتی خود قرار می‌دهد چرا که همه ویژگی‌های لازم را دارد تا یک مورد مطالعاتی مطلوب باشد در باب اقدامات انجام‌شده برای بازسازی میراث دینی و نیز استراتژی‌های توسعه.
فصل ۹- نگاهی می‌اندازد به استفاده توریست‌ها از میراث مذهبی و گفتگو درباره آن به عنوان امری که روح مکان زیارتی است و فرهنگ و طبیعت در آن مکان در دیالوگ مستمر با یکدیگر قرار دارند و در عصر حاضر گفتگو و بحث‌های مهمی را امکان‌پذیر می‌سازد.
در فصل ۱۰- تاثیر استفاده از فناوری شخصی بر تجربه گردشگری مذهبی از مکان‌ها و فرهنگ در والنسیا مورد ارزیابی قرار گرفته است. یافته‌ها نشان می‌دهد استفاده از برخی فناوری‌ها تاثیر مثبتی بر فرهنگ و تجربه گردشگری مذهبی دارد مخصوصاً زمانی که قصد سفر به یک نقطه فرهنگی را داشته باشیم و فناوری کمک کند برنامه‌ریزی موفق‌تری برای سفر داشته باشیم یا آنکه بر ارزش سفر ما بیفزاید و تجربه ما در آموختن درباره امور مربوط به دانش و فرهنگ را بهبود بخشد.
فصل ۱۱- درباره مرگ چهره‌های برجسته دینی در فرهنگ غربی نظریه‌پردازی می‌کند. این فصل بر گردشگری سیاه به عنوان نشانه‌هایی از پدیده‌ای جدید تمرکز می‌کند که توسط بسیاری از جامعه‌شناسان و مردم‌شناسان نادیده گرفته شده است. همچنین در این فصل به این موضوع می‌پردازیم که وقتی فرایند سکولاریزاسیون امیدها و وعده‌های دینی را پایان داد، شکل جدیدی از مصرف محصول مربوط به گردشگری دینی پدید آمد.
فصل ۱۲- این کتاب تلاش دارد به مفهوم‌پردازی مفهوم گردشگری حلال (Halal Tourism) بپردازد. برای نیل به این مقصود، ترکیبی از هنر و پژوهش علمیِ تجربی درباره موضوع به کار گرفته شده است. در نهایت نیز وضعیت گردشگری حلال در اسپانیا ارائه شده و درباره اهمیت آن صحبت و اشاره شده است که همچنان درباره مقاصد گردشگری مهم، بسیار کم کار شده است چرا که اسپانیا کشوری است که تاریخی دراز داشته و میراثی قابل توجه مرتبط با فرهنگ اسلامی را در خود جای داده است.
فصل ۱۳- به ارائه اطلاعاتی درباره مسافرانی می‌پردازد که برای زیارت سانتیاگو از مسیر ویا د لا پلاتا (Via de la Plata Route) سفر می‌کنند و بر شناسایی و تحلیل شخصیت‌های مختلفی از زائران بر اساس رفتار توریستی آنها در مقصد تمرکز دارد.
در فصل ۱۴- یک پژوهش مبتنی بر پرسشنامه را به اجرا درآورده است تا نشان دهد مردم قونیه چه درکی از گردشگری مذهبی دارند. استان قونیه در ترکیه یک مرکز مهم برای گردشگری دینی است که گردشگران را با تاریخ و فرهنگی دینی دیگر بخش‌های مرکزی آناتولی آشنا می‌کند. نتیجه این پژوهش نشان می‌دهد که مردم قونیه معتقدند ظرفیت گردشگری دینی می‌تواند تاثیر مثبتی بر اقتصاد داشته باشد، در جذب سرمایه برای منطقه موفق باشد و در نتیجه بازار کار را در این ناحیه افزایش دهد.
فصل 15- در مورد پیشنهاد ایجاد یک پروژه تحقیقاتی توسط برنامه تحصیلات تکمیلی در رشته گردشگری دانشکده هنر، علوم تجربی و علوم انسانی (EACH) دانشگاه سائوپائولو (USP) صحبت می‌کند که در ایجاد زنجیره‌ای از گردشگری مذهبی بهینه نقش دارد و می‌تواند بر توسعه اجتماعی، فرهنگی، اقتصادی و نیروی انسانی ایالت سائو پائولوی برزیل تاثیرگذار باشد.
فصل ۱۶- به توصیف ویژگی‌های افرادی اختصاص دارد که مشغول به خرید و فروش خرده اقلام سوغاتی‌های مذهبی در منطقه ال سیشنه (El Cisne) هستند، جایی که مراسم زیارتی باکره ال سیشنه هرساله در آنجا برگزار می‌شود.
فصل ۱۷- ریشه های مشترک دین و داوطلب شدن در امور مذهبی را بررسی می کند و به موضوع بازاریابی رویدادی (Event marketing) می پردازد.
فصل ۱۸- تحقیقی درباره گردشگری دینی را عرضه می‌کند که به بررسی امکان دستیابی به گردشگری دینی در دو کلیسای بزرگ با شماره فراوانی از گردشگران پرداخته است.
فصل ۱۹- به انگیزه‌های افراد دارای نیازهای خاص (معلولان) و دیگر افرادی می پردازد که به مکان‌های مقدس شفابخش سفر می‌کنند.
در فصل ۲۰- نویسندگان اهداف پروژه پژوهشی خود را که در حال انجام آن هستند و به موضوع قابل دستیابی بودن گردشگری مذهبی و زیارت در مسیر پرتغال به سانتیاگو می‌پردازد، تشریح می‌کنند.
***