در ادامه فایل صوتی و چکیده سخنرانی آقای دکتر محمدرضا بیات (دانش‌آموخته دکتری فلسفه و کلام اسلامی، دانشگاه علامه طباطبایی) با عنوان «بازخوانی فلسفی فرایند زیارت: چیستی فرایند زیارت بر اساس اتحاد عاقل و معقول» در همایش بین المللی الهیات زیارت که در نشست تخصصی «الهیات زیارت و فلسفه1» برگزار گردید، تقدیم علاقه‌مندان می شود.

دریافت صوت سخنرانی

یکی از اصول فلسفی ملاصدرا در معرفت‌شناسی مبحث اتحاد عاقل و معقول است، که البته دربرگیرنده اتحاد حاس و محسوس، و اتحاد متخیِل و متخیَل نیز هست. صور ادراکی در نظر ملاصدرا قیام صدوری به نفس دارند، و نفس با صورت ادراکی متحد می‌شود. این صورت مطابق شیء خارجی است، و حضورش نزد نفس باعث اشتداد نفس می‌شود. البته در ادراک، اموری هستند که کمک‌کننده به ادراکی خاص‌اند، و اموری که نسبت به آن غفلت‌زا محسوب می‌شوند، و در نتیجه یک ادراک خاص در نسبت با امور گوناگون تقویت یا تضعیف و منقطع می‌شود. در زیارت، وقتی جسم در محل مقدس خاصی قرار می‌گیرد، و آن محل تداعی‌گر امور معنوی است، و عوامل گوناگون (مثل بنا و آرایش محیط و انسان‌های دیگر) ذهن ما را متوجه امر مقدس می‌کنند، عوامل حداکثری برای تقویت ادراک ما در توجه به آن امر مقدس هم‌راستا می‌شوند. قوای حرکتی و حسی ما نیز کمتر غفلت‌زایی کرده، بلکه بیشتر کمک‌کننده‌اند. زیرا اموری که در برابر آنها است، منافر ادراک مراتب بالاتر نیست. همچنین همه این فرایندها، خاطرات و عواطف و افکار ما را نیز در توجه به امر مقدس سوق می‌دهد. از این رو در مکان زیارتی، همه قوای حیوانی و انسانی ما در یک جهت و متوجه یک امر قرار می‌گیرد. این تمرکز، شدت ادراک را نیز بیشتر می‌کند. البته توجه از مرتبه حس آغاز شده و تا مرتبه عقل ادامه دارد. اگرچه عموم مردم در مراتب مختلف خیال قرار دارند. در نتیجه این توجه گسترده، مدرِک در مراتب ادراکی‌ای که دارا است، وارد فرایند ادراک امر مقدس و توجه به آن می‌شود. هر نوع ادراکی نیز مستلزم اتحاد با صورت ادراکی آن است. در نتیجه این ادراک نیز مدرِک در حرکت اشتدادی و جوهری خود، ارتقا پیدا می‌کند، و به امر مقدس (و شخص مقدس مدفون که مورد توجه اوست)، نزدیکی حقیقی پیدا می‌کند.