در ادامه فایل صوتی و چکیده سخنرانی آقای دکتر حسین هوشنگی (دانشیار گروه فلسفه و کلام اسلامی دانشگاه امام صادق (ع)) با عنوان «فلسفه مناسک و آیین‌های جمعی در اندیشه کانت» در همایش بین المللی الهیات زیارت که در نشست تخصصی «الهیات زیارت و فلسفه1» برگزار گردید، تقدیم علاقه‌مندان می شود.

دریافت صوت سخنرانی

کانت به یک دین جهان‌شمول به عنوان دین اخلاقی، عقلی و طبیعی (کلیسای نامرئی) قائل است که عبارت است از همان تکالیف اخلاقی عقل از آن جهت که آنها را متعلق امر و تکلیف الهی نیز می‌دانیم. در کنار این دین واحد عقلانی، دین وحیانی، تاریخی، تعلیمی، نهادینه و تشریعی (کلیسای مرئی) قرار می‌گیرد. این دین نهادینه در مسیر تحقق تدریجی و تاریخی حاکمیت خیر اخلاقی بر جوامع انسانی و وصول به ملکوت خدا و قلمرو غایات (جامعه ایدئال اخلاقی) لازم است، زیرا خروج از وضعیت طبیعی اخلاقی (نزاع خیر و شر در وجود فرد) و خروج از وضعیت طبیعی مدنی (ستیز با دیگران)، به خدا و دین تشریعی و شعائری نیاز دارد. البته گوهر و به تعبیر کانت، ماده و محتوای این دین را همان ایمان عقلی اخلاقی تشکیل می‌دهد و شعائر و آداب و عبادات، صورت این ماده و محتوایند. نکته خطیر آن که این صورت در دین حقیقی و معنوی مدام باید خود را با ماده و محتوا تنظیم و تعدیل کند. تشریع و مناسک باید وسیله‌ای برای ارتقاء و تقویت قانون اخلاق باشد. اساساً تکریم و تمجید حقیقی خداوند در گرو پاسداشت فرامین اخلاقی است. هرچند مردمان، تکریم الهی را عموماً در انجام مناسک دنبال می‌کنند که خود حاصل نوعی انسانوارانگاری است، اما دین واقعی، فراتر از باورها و جلوه‌های بیرونی و عمومی دین (آیین‌ها و نمادها)، همان گوهر اخلاقی است. بر این اساس، عقاید، نهادها و آیین‌ها فراتر از معنای لفظی خود باید با عقل اخلاقی، تفسیر و تأویل شوند. لذا کانت در خصوص زیارت از تعبیر " زیارت معنوی " (تحول قلبی و درونی) و " زیارت اخلاقی " (سیر تکامل اخلاقی و خروج از قلمرو شیطان) تعبیر می‌کند. وی در کل با تلقی اعمال و مناسک به عنوان اسباب و مجرای کسب لطف و عنایت الهی موافق نیست. این دیدگاه سختگیرانه کانت از جهاتی قابل نقد و بررسی است.