در ادامه فایل تصویری و چکیده سخنرانی آقای دکتر علیرضا دهقانپور (استادیار گروه معارف اسلامی، دانشکده ادبیات و علوم انسانی، دانشگاه خوارزمی) با عنوان «بررسی تطبیقی زیارت در تفسیر المیزان و المنار» در همایش بین المللی الهیات زیارت که در نشست تخصصی «الهیات زیارت در قرآن و روایات» برگزار گردید، تقدیم علاقه‌مندان می شود.

مشاهده فیلم سخنرانی

زیارت به عنوان مفهومی مستقل و یا دربردارنده توسل، تبرک و شفاعت، با برداشت خاصی از توحید عبادی -که از نظر تفسیر المنار رکن دین است- منشأ شبهاتی است. در این مقاله با تحلیل متن تفسیر المیزان و المنار، نظر هر دو مفسر طرح و مقایسه می‌شود. رشید رضا با رویکرد سلفی -که بر سه اصل تأکید بر نقل، ظاهرگرایی و تکفیر استوار است- زیارت را شرک می‌داند. او به حکم آیه (وَ ادْعُوهُ مُخْلِصِینَ له الدین) دو نوع عبادت را مطرح می‌کند، عبادت خالصانه و عبادت مشرکانه که همان توسل، تبرک و زیارت است؛ زیرا توجه به انبیاء و صالحان منافی خلوص برای خداست. علامه طباطبایی در تعریف توحید عبادی می‌گوید اطاعت بدون قید و شرط و بالاستقلال همان عبادت و پرستش است و مختص به خدای سبحان است. ایشان وجه فارق را نگرش استقلالی می‌داند. مهم در توحید، انحصار استقلال برای خداست. توسل نزدیکی به خدا به غرض حاجتی، با واسطه قرار دادن حقایقی منتسب به خدا است. تبرک طلب خیر و فزونی از اولیای الهی یا آثار برجامانده از آنهاست. شفاعت طلب رفع عذاب و در خواست بخشش مستحق عقاب از جانب خداوند است. از نظر رشید رضا توسل و قرار دادن واسطه میان خدا و خلق بدعت و کاری به مانند کار بت‌پرستان و از درجات بالای شرک است؛ زیرا دعا و خواندن عبادت است و به حکم آیه، عبادت فقط از آن خداست. المیزان با تفاوت در تعریف عبادت و فرق بین توسل جاهلی به بت‌ها و توسل صحیح قرآنی (وابتغوا الیه الوسیله)، نظر المنار را نمی‌پذیرد؛ زیرا توسل به اسباب منافاتی با اخلاص ندارد، بلکه اعتماد به اسباب با اخلاص منافات دارد. رشید رضا زیارت قبور و تبرک به آن را در عداد بت‌پرستی می‌شمارد، ولی علامه در المیزان زیارت قبور بزرگان دین را به حکم قرآن، مصداقی برای تعظیم شعائر می‌داند.