در ادامه فایل تصویری و چکیده سخنرانی آقای دکتر مرتضی عطایی (استادیار گروه باستان شناسی، دانشگاه مازندران) با عنوان «قمقمه زائر از مسیحیت تا اسلام» در همایش بین المللی الهیات زیارت که در نشست تخصصی «الهیات زیارت از منظر بین الادیانی» برگزار گردید، تقدیم علاقه‌مندان می شود.

مشاهده فیلم سخنرانی

ظروفی که به قمقمه زائر (Pilgrim Flask/ampulla) معروف‌اند در تاریخ زیارت مسیحی از لوازم پرکاربرد به شمار می‌آمدند. زائران این ظروف کوچک را که اکثراً از جنس سفال، شیشه یا فلز ساخته می‌شدند به منظور تبرک، از آب مقدس و یا روغن چراغ‌های حرم و یادمان‌های شهدا و قدیسین مسیحی می‌انباشتند. همچنین این ظروف معمولاً به عنوان ره‌آوردی متبرک در اماکن زیارتی تهیه و به زائرین فروخته می‌شد. رایج‌ترین فرم سفالی و فلزی این ظروف معمولاً قمقمه مدور و عدسی شکلی است با ابعاد کوچک که دهانه کوچک آن با گردنی کوتاه و دو دسته زاویه‌دار به شانه ظرف متصل می‌شود؛ فرمی که به دلیل باریکی بدنه برای حمل‌ونقل مناسب بود، دهانه کوچک آن به راحتی بسته و به سادگی به زین اسب یا بدن فرد (به عنوان حرز و تعویذ) آویخته می‌شد. در مقابل نمونه‌های شیشه‌ای اغلب به شکل بطری‌های کوچک چندوجهی ساخته می‌شدند که البته چندان مناسب حمل‌ونقل نبود و از همین رو برخی پژوهشگران در تشابه کارکرد آنها با نمونه‌های سفالین و فلزی تردید کرده‌اند. بسیاری از این نمونه‌ها (اعم از فلزی، سفالی و شیشه‌ای) دارای نقوش هستند که ارتباط آنها را با عقاید دینی (به ویژه مسیحیت) روشن می‌سازد که در این میان قمقمه‌های سفالی سنت مناس (ابو منا) همه معروف‌ترند. در میان سفالینه‌های دوران اسلامی نیز نمونه‌هایی از ظروفی با فرم مشابه اما اندکی بزرگ‌تر دیده می‌شود که آنها نیز در میان پژوهشگران به همین نام معروف هستند و معمولاً کارکرد زیارتی -ظرف آب زمزم- برای آنها در نظر گرفته می‌شود؛ اما بر روی آنها نقوش یا علائمی که بر کارکرد زیارتی آنها اشاره داشته باشد به چشم نمی‌خورد. این مقاله بر آن است تا با معرفی و بررسی نمونه‌های سفالین دوران اسلامی موجود در مجموعه‌ها و موزه‌های مختلف، کارکرد این ظروف سفالین را به عنوان قمقمه متبرک زائران در مقایسه با نمونه‌های مسیحی مورد بازبینی قرار دهد.