در ادامه فایل صوتی  سخنرانی حجت الاسلام و المسلمین دکتر رضا برنجکار (رئیس انجمن کلام اسلامی حوزه و استاد تمام دانشگاه تهران)  با عنوان «مبانی کلامی الهیات زیات» در پنجمین پیش‌نشست همایش بین‌المللی الهیات زیارت که به میزبانی و توسط انجمن کلام اسلامی حوزه در تاریخ 11 آبان ماه ۱۴۰۲ در سالن کنفرانس ساختمان دبیرخانه انجمن های علمی حوزه  برگزار گردید، تقدیم علاقه‌مندان می‌شود.  گزارش مکتوب این سخنرانی نیز به زودی بارگذاری خواهد گردید.

در ابتدای نشست حجت الاسلام و المسلمین دکتر رضا برنجکار عنوان کردند که؛ مبانی کلامی زیارت از تعریف زیارت و متون روایی وارده در بحث زیارت قابل استخراج است. ریشه زیارت، از میل و عدول است. زیارت میل زائر به مزور و عدول زائر از غیر مزور است. البته برخی زیارت را به معنی قصد دانسته‌اند. از منظر زبان شناسان در زیارت یک انتقال از زائر به مزور نهفته است. نتیجتاً می‌توان گفت زیارت حضور قلبی یا فیزیکی زائر نزد مزور است.

با توجه به معنای بیان شده، برخی آیات قرآن کریم بر این معنا دلالت دارند. آیه 64 سوره مبارکه نساء[1] نیز بر همین تعبیر دلالت دارد. در مورد این آیه گفته شده است که زیارت پیامبر و طلب استغفار توسط ایشان برای مومنین بسیار اثر گذار است که نوعی ترغیب به زیارت از آن برداشت می‌شود. زیارت می‌تواند در زمان حیات یا ممات مزور باشد. البته تاکید ما در این نشست بر زیارت مزور معصوم می‌باشد. زیارت دارای اهداف متعددی است مانند؛ اخذ حوائج مادی، وظیفه‌گرایی، کسب ثواب و...

مبنای کلامی اول در مقوله زیارت، معرفت مزور است. توجه به مزور، مستلزم شناخت و معرفت آن است. اگر این شناخت حاصل شود، نتیجه اصلی و مد نظر زیارت که مودت و محبت در جهت اثر‌پذیری زائر است، حاصل می‌گردد. ازاین‌رو اگر به آداب زیارت و خود مقوله زیارت بنگریم، متوجه می‌شویم قسمت عمده‌ای از زیارت به شناخت مزور اختصاص یافته است. در زیارت جامعه کبیره بیشتر به معرفی امام و معصوم پرداخته می‌شود.

مبنای کلامی دومی که در مقوله زیارت می‌توان نام برد، مسئله حضور روحانی معصوم و ارتباط با عالم غیب می‌باشد. مبنای سومی که بسیار نزدیک به مبنای دوم می‌باشد، مسئله نابود نشدن حقیقت انسان، یعنی روح، پس از مرگ می‌باشد. در آیات زیادی به این حقیقت اشاره شده است.[2] مبنای چهارمی که در مقوله زیارت می‌توان نام برد؛ ارتباط ارواح طیبه معصومین و اولیاء الله با جهان مادی و با یکدیگر است.

مبنای پنجمی که در مقوله زیارت مطرح است، علم ارواح طیبه اولیاء الله به احوال مزور است. در روایات کثیری بیان شده که سلام خالصانه به ائمه معصومین با جواب ایشان همراه خواهد بود. ازاین‌رو در روایت می‌خوانیم: « أشهد أنّک تسمع سلامی و... ».

مبنای ششم زیارت در نزد شیعه، اعتقاد به منزلت والای معصومان عند الله است. شاهد مثال این اعتقاد، زیارت جامعه کبیره است که می‌توان گفت در سرتاسر آن به این نکته اشاره شده است. مبنای هفتمی که می‌توان برای زیارت ذکر کرد؛ اعتقاد به اتصال بین زائر و مزور است که نتیجه این اتصال، انتقال فیض از مزور معصوم به زائر است.

مبنای هشتمی که در مورد زیارت مطرح است، مساله شفاعت است. در زیارات و زیارتنامه‌ها ما از خداوند می‌خواهیم که ائمه شفیع ما باشند. در برخی زیارات نیز ما از ائمه می‌خواهیم شفیع ما عند الله باشند تا حوائج ما مرتفع گردد. این دو قسم میان شیعیان مورد وفاق است اما درخواست منفرد از ائمه مورد اختلاف است. عقلاً این درخواست اشکالی ندارد زیرا قائل به استقلال آنها از خداوند نیستیم. در روایات وارده در کافی شریف[3] نیز این نوع درخواست مطرح شده و قباحتی برای این درخواست مستقل و منفرد ذکر نشده است.

[1]. وَمَا أَرْسَلْنَا مِنْ رَسُولٍ إِلَّا لِیُطَاعَ بِإِذْنِ اللَّهِ وَلَوْ أَنَّهُمْ إِذْ ظَلَمُوا أَنْفُسَهُمْ جَاءُوکَ فَاسْتَغْفَرُوا اللَّهَ وَاسْتَغْفَرَ لَهُمُ الرَّسُولُ لَوَجَدُوا اللَّهَ تَوَّابًا رَحِیمًا

[2] . آیه 169 سوره مبارکه آل عمران

[3]. کافی،جلد2،ص599،حدیث 9

تهیه کننده: محمد پاینده