در ادامه فایل صوتی و همچنین گزارش مکتوب سخنرانی جناب آقای دکتر احمد کریمی (دانشیار گروه کلام اسلامی دانشگاه قرآن و حدیث) با عنوان «پدیدارشناسی ابعاد فرافضامند الهیات زیارت در روایات امامیه» در چهارمین پیش‌نشست همایش بین‌المللی الهیات زیارت که توسط دانشگاه و پژوهشگاه قرآن و حدیث در تاریخ 5 مهرماه ۱۴۰۲ در حرم مطهر حضرت عبدالعظیم حسنی (ع)، دانشگاه قرآن و حدیث  برگزار گردید، تقدیم علاقه‌مندان می‌شود.

مشاهده فیلم سخنرانی

دکتر احمد کریمی در ابتدای ارائه خود محوریت بحث را روایات کتاب کامل الزیارات معرفی کرده و افزودند: در این بحث یک نگاه پدیدارشناسانه به کتاب ابن قولویه داشتم. پدیدارشناسی روشی است که تلاش می کند به سمت یافتن  آنچه در آگاهی و فاهمه انسان خالق اثر و پدیدار بوده حرکت کند. در این روش، پژوهشگر سعی می کند بدون تصدیق و تکذیب قضایا و احکام اثر، با نگاه همدلانه، فاهمه پدیدآور را بشناسد.

دکتر کریمی در ارائه خود سعی کردند تا با استفاده از همین روش پدیدار شناسی، ادبیات روایی را بررسی کنند و توصیفات و مولفه های جدیدی از زیارت ارائه دهند.

ایشان با اشاره به وجود روایات متعدد در رابطه با زیارت مشاهد مشرفه معصومین و قبور مؤمنین، تمرکز اصلی بحث را روی زیارت امام دانسته و مسئله را اینگونه مطرح کردند: آیا علاوه بر مباحث مرتبط با فضامندی زیارت و تشرف به مشاهد مشرفه، وجه دیگری نیز برای این زیارت متصور است؟ آیا می توان در همین کتاب کامل الزیارات و بر اساس روایات آن  اضلاع دیگری برای زیارت ائمه بیابیم؟

ایشان یکی از آسیب‌هایی که باعث شده تا ما نتوانیم به وجوه دیگر زیارت بپردازیم، اطلاق باطنی گری به این نوع نگاه است. در واقع در برداشت از روایات متهم می شویم به باطنی گری که این اتهامات باعث غفلت از بخش مهمی از نهاد امامت و خود معصوم شده است.

دکتر کریمی یکی از این ابعاد مغفول را «وجود امام» عنوان کردند و افزودند : امام در فرهنگ شیعی یک حقیقت زنده و پویاست که حیات جهان و انسان وابسته به وجود امام است. این وجه وجودی معنادهنده به حیات انسان شیعی است. حتی هدایتگری امام  به مثابه اساسی ترین کارکرد امامت دارای وجه وجودی است.

دکتر کریمی در ادامه به اصلی ترین مقوّم های زیارت ائمه پرداختند. یکی از اضلاع مهم، زیارت به مثابه معرفت به مزور است. اساسا زیارت شکل نمی‌گیرد مگر اینکه یک معرفتی به مزور داشته باشیم. در کتاب شریف کامل الزیارات هم باب مستقلی برای معرفت اهل بیت علیهم السلام و امام وجود دارد.

ایشان اتصال وجودی زائر با مزور را یکی دیگر از مقوم های زیارت برشمرده و افزودند : این موضوع در امتداد همان معرفت به مزور است. در روایات، تعابیر و اشکال متعددی برای این اتصال و ارتباط وجودی ذکر شده است. تعابیری مانند حُبّ به مزور، بُغض به دشمنان مزور، توجه و التفات به مزور، و هم احساسی با رنج مزور، از جمله این اشکال است. همچنین مسئله حضور مزور است که باب مستقلی هم برای این موضوع در کامل الزیارات باز شده است.

در بحث حُب به مزور و بُغض به دشمنان مزور روایات متعددی وجود دارد که نشانگر همزمانی و ملازمه این دو موضوع با یکدیگر است. این امر شکل دیگر توجه و التفات به وجه وجودی مزور است. این توجه و التفات لزوما در مکان زیارتی نیست و طبق روایات، توجه و تمرکز بر وجود اهل بیت از دور هم زیارت محسوب می شود. مورد دیگر در اَشکال ارتباط با وجود ائمه، بحث هم احساسی با درد مزور است. مزور یک رنجی برای نجات و هدایت بشر تحمل کرده است و هم احساسی با این رنج بسیار اهمیت دارد.

دکتر کریمی در جمع بندی مطالب خود مجداد وجه فرافضامندی در روایات را در دو ساحت معرفت و ساحت وجودی انسان معرفی کردند و افزودند : زائر باید عمق معرفت خود نسبت مزور و در امتداد آن ارتباط خود با مزور را افزایش دهد. متاسفانه در این مباحث که ذیل کلام عملی می گنجد، خلأ نظریه پردازی به طور جدی حس می شود.

تهیه کننده: مهدی تقیون