در ادامه فایل صوتی و همچنین گزارش مکتوب سخنرانی حجت الاسلام و المسلمین دکتر عباس پسندیده (استاد دانشگاه قرآن و حدیث؛ رئیس پژوهشکده اخلاق و روان شناسی اسلامی) با عنوان «آثار روانشناختی زیارت» در چهارمین پیش‌نشست همایش بین‌المللی الهیات زیارت که توسط دانشگاه و پژوهشگاه قرآن و حدیث در تاریخ 5 مهرماه ۱۴۰۲ در حرم مطهر حضرت عبدالعظیم حسنی (ع)، دانشگاه قرآن و حدیث  برگزار گردید، تقدیم علاقه‌مندان می‌شود.

مشاهده فیلم سخنرانی

حجت الاسلام و المسلمین دکتر پسندیده در ابتدای نشست عنوان کردند که؛ اموری مانند زیارت در حوزه روانشناسی دین مورد بررسی قرار گرفته است. البته به موضوع روانشناسی زیارت کمتر پرداخته شده است. بحث امروز ما از سه منبع خواهد بود. منبع اول کتاب روانشناسی، دین و معنویت (Psychology, Religion, and Spirituality) اثر نلسون (James M. Nelson) است و دو منبع دیگر، مقاله‌های جدیدی هستند که در مجلات خارجی چاپ شده اند.

در نشست حاضر تلاش می‌شود تا عقیده روانشناسان غربی در مقوله زیارت را بیان کنیم. نلسون در کتاب خود بحثی درباره شعائر مذهبی دارد و در سر فصل زیارت کتاب خود به این مسئله می‌پردازد. روانشناسان، زیارت را سفر از مکانی آشنا و رها کردن کار روزمره، به مکانی ناآشنا می‌دانند. البته این تعریف برگرفته از رفتارهای مسیحیان است. از منظر روانشناسان، زائران به دنبال کسب یک آرمان هستند.

نلسون در کتاب خود در مورد انگیزه‌های زیارت عنوان می‌کند که ما چهار نوع انگیزه داریم. انگیزه برخی از زیارت، انگیزه مناسکی است. یعنی کسانی مومن هستند که مناسک را به جا آورند. انگیزه دیگری که در مورد زیارت می‌توان مطرح نمود، انگیزه عبادی است که طلب مواجه با عمل قدسی است. به عبارت بهتر طلب آمرزش و مواجه با عمل قدسی مد نظر است. سومین انگیزه زیارت از منظر این متفکر انگیزه ابزاری است. طلب عافیت و سلامت و دید کارگشایی به زیارت، ناشی از این دیدگاه به زیارت می‌باشد. دسته آخری که در مورد انگیزه زیارت می‌توان بیان کرد، انگیزه مبهم است که فرد هدف و علت زیارت رفتن خود را نمی‌داند و انگیزه‌ای ندارد.

در مجموع، اصلاح بخشی از وجود، پاسخ به ندای درونی و خروج از روزمرگی، برخی از اهداف زیارت از منظر روانشناسان است. روانشناسان معتقدند زائران، حضور خداوند را حس می‌کنند و زیارتگاه جایگاه انرژی معنوی برای مردم است.

حجت الاسلام و المسلمین دکتر پسندیده در ادامه نشست نکاتی را درباره مقاله‌ای که در مورد تاثیرات زیارت در درمان افسردگی (The Efficacy and Limits of Pilgrimage as Therapy for Depression) در سال 2023 توسط هیلاریو (Rozheanne Cruz Hilario) نگاشته شده، بیان کردند. از نظر هیلاریو، زائران در سفر زیارت سعی در برقراری ارتباط با اعتقادات مذهبی خود دارند؛ گویی زیارتگاه، منبع حقایق و اعتقادات زائران است. مطابق این پژوهش، افرادی که به زیارتگاه رفته‌اند و اعتقادات مذهبی نداشته‌اند، احساسات و تجربیات مشترکی مانند زائران مذهبی داشته‌اند.

در بحث افسردگی، این پژوهش نشان داده است که افراد پس از زیارت به دلیل تقویت ایمان درونی، حس رضایت و آرامش بیشتری در زندگی خود دارند. بیماران نیز پس از زیارت، توانایی بیشتری برای پذیریش ناتوانی خود دارند.

در انتهای نشست، حجت الاسلام و المسلمین دکتر پسندیده بیان کردند که از نظر روانشناسان، تصمیم، جدا شدن از زندگی روزمره، حرکت به سمت فضای مقدس، ورود به فضای مقدس و تجربه مقدس مراحل زیارت هستند. از منظر روانشناسان، زیارت موجب عقب نشینی به سمت خود است. افراد در زیارت امکان تفکر مجدد درباره خود دارند.

زیارت یکی از عوامل توسعه شخصی است. زیارت از منظر روانشناسان، بازگشت به معنویت است و یک نوع انضباط معنوی به افراد می‌دهد. زیارت موجب ایجاد بینش جدید در زندگی می‌شود. مجموعه مطالعات بنده در مورد زیارت از دیدگاه روانشناسان نشان می‌دهد که زیارت یک نوع شیوه مقابله با سختی‌های زندگی است. مسئله ارتقاء و رشد دهندگی وجود که موجب تنظیم رفتار می‌گردد از اثرات مهم زیارت است که در ادبیات روان شناسی زیارت وجود دارد.

تهیه کننده: محمد پاینده