سومین پیش نشست همایش بین‌المللی الهیات زیارت به میزبانی بنیاد پژوهش‌های اسلامی آستان قدس رضوی در تاریخ 22 شهریور ماه ۱۴۰۲ در مشهد مقدس برگزار می‌گردد. در این پیش نشست، پدر دومادیوس الراهب،کشیش کلیسای ارتدکس قبطی کشور مصر، در زمینه «فرهنگ زیارت در کلیسای ارتدکس قبطی» به زبان عربی به سخنرانی پرداختند. فایل صوتی (به همراه ترجمه همزمان) این جلسه در ادامه تقدیم علاقه مندان می گردد.

لازم به ذکر است، فایل تصویری و همچنین گزارش مکتوب این سخنرانی نیز به زودی منتشر خواهد شد.

پدردومادیوس درابتدای نشست عنوان کرد که کلیسای ارتدکس قبطی ها در مصر حدود سال۶۰ پس از میلاد ساخته شده است. حضور قدیسان مسیحی در مصر موجب شد در قرن اول میلادی،‌‌ مردم مصر به آیین مسیحیت گرایش پیدا کنند. پیش از دین مسیحیت،‌ بت‌پرستی در مصر رایج بود که با شیوع یک بیماری سخت و پناه دادن مسیحیان به مردم و بت‌پرستان و کمک کلیسا، ریشه‌های بت پرستی در میان مردم خشک شد. می‌توان گفت در قرن سوم، مصر یکپارچه مسیحی بود به طوری که در قرن ششم میلادی ١۵ الی ۱۶ میلیون مسیحی در مصر زندگی می‌کردند.

در حین ورود اسلام به مصر در قرن ششم میلادی، درگیری‌های مسیحیان با بیزانس سبب شد مردم به اسلام گرایش پیدا کنند. مسلمانان پس از تسلط بر مصر و وضع مالیات‌های سنگین، به‌مرور از تعداد مسیحیان کاستند. مالیات‌های وضع شده بر مسیحیان شامل تمام شوؤن بود؛ حتی استفاده از لباس‌های مذهبی و برگزاری مراسمات مذهبی مستلزم پرداخت مالیات بود. این مالیات‌ها به قدری سنگین بود که کلیسا ارتدکس مصر به مدت سی سال پاپ نداشت.

وضیعت مسیحیان در قرون متاخر بهتر شد و با ورود صنعت چاپ به مصر و تأسیس مدارس علمی قبطی در ۱۵۰ سال اخیر،‌ مسیحیت وضیعت بهتری‌یافت. دردوره‌ حکومت انورسادات، برخورد سخت با مسیحیان، موجب شد بسیاری از مسیحیان مهاجرت کنند به نحوی که در حال حاضر حدود هفت میلیون مسیحی در خارج از مصر زندگی می کنند.

وی پس از بیان سرگذشت اجمالی از وضیعت مسیحیان در مصر، به مقوله زیارت و اهمیت آن در مسیحیت پرداخت. ریشه زیارت در مسیحیت، به یهودیت و زندگی یهودیان باز می‌گردد. در منابع تاریخی ذکر شده است که سومین زیارت حضرت مسیح که در انجیل به آن اشاره شده، در سن ۱۲ سالگی ایشان رخ داده است. حضرت مسیح در آن زمان به مناظره با علماء یهودی در خلال زیارت خود می پرداختند.

آغاز زیارت به عنوان یک منسک رسمی دینی در مسیحیت، از سال ٣٢۵م آغاز شد، زمانی که هِلِنا مادر کنستانتین دستور ساخت کلیسای اورشلیم را داد. به طور کلی در هر منطقه از فلسطین که حضرت مسیح در آنجا معجزه‌ای انجام می‌داد یک‌کلیسا ساخته می‌شد. کلیسا دیر‌المحرّق یکی از کلیساهای زیارتی در مصر است که مردم از اقصی نقاط جهان برای زیارت به این مکان مشرف می‌شوند. این کلیسا در واقع محل اقامت شش ماهه «حضرت مریم و حضرت مسیح و یوسف نجار» می باشد.

دیر‌المحرق در مرکز کشور مصر قرار دارد و در آیه‌ای از تورات، خداوند متعال فرموده‌است‌که: خداوند یک عبادتگاه در مرکز مصر خواهد داشت. مردم برای زیارت این کلیسا معمولا پا برهنه مشرف شده و سپس به سوی بیت المقدس حرکت می‌کنند. در آیین مسیحیت اجر زیارت دیرالمحرق معادل با نصف حج مسیحی است. در دیرالمحرق سالانه یک جشن با شکوه، پس از ایام برداشت محصول برگزارمی‌شود که حدود یک میلیون نفر به مدت ده الی یازده روز پیش از عید صعود در آنجا سکونت پیدا می‌کنند. این مراسم نمادی است از جدایی از زندگی مادی و نشانگر صعود به عالم بالا.

در ادامه پدر دومادیوس به بیان برخی آداب مسیحیان در باب زیارت پرداخت. بوسیدن دیر برای مسیحیان امر مرسومی‌ است؛ در واقع اشیاء متبرک به نام خداوند متعال از نظر قبطیان، مقدس است. با توجه به مطالعات صورت گرفته در ادیان ابراهیمی می‌توان گفت هدف زیارت در همه این ادیان یکسان است. در مسیحیت برخی زیارت ها به صورت سالیانه و منظم برگزارمی شود. غالب این زیارت‌ها مخصوص مسیحیان بوده و سایر ادیان اجازه ورود به آن را ندارند؛ که با توجه به دعوت انجیل به همدلی و گفت‌‌و‌گو، به نظر امر پسندیده‌ای نمی‌رسد.

پدر دومادیوس در بخش پایانی سخنان خود مقایسه میان فرهنگ زیارت در مسیحیت و اسلام (به طور خاص ایران) انجام دادند. از نظر وی نقش دین در رفتار مردم ایران بسیار ملموس است که این امر نشانگر پویایی و موثر بودن ارزش های دینی در یک فرهنگ است که متاسفانه در مسیحیت کمتر رؤیت می‌شود. از‌ نکات قابل توجه در مورد زیارتگاه‌های ایران و خصوصا تفکر شیعی، پویایی و تحرک این تفکر و تطبیق آن با مصادیق روز است. به عنوان نمونه، روش‌های مختلف دریافت نذورات در حرم امام رضا علیه السلام، نشانگر پویایی تفکر شیعه‌ است. در‌حالی‌که در تفکر مسیحیت، دریافت نذورات و هدایا به روش‌ها و در اندازه‌های سنتی خود باقی مانده‌است. در واقع تفکر شیعی با توجه به روح عمل عبادی، آن را با مصادیق روز تطبیق داده است؛ امری که در مسیحیت یافت نمی‌شود. در تفکر مسیحی زیارت مقابر اموات ممنوع است اما بیشتر مسیحیان به زیارت این مقابر می‌روند.

پایان نشست به پرسش و پاسخ سپری شد. مهم‌ترین نکات مطرح شده در این قسمت به شرح زیر است:

- پاپ شنوده سوم یکی از علمای قبطی سرشناس مصر فتوا به ممنوعیت زیارت بیت المقدس در عصر کنونی‌ داد؛ امری که انور سادات به شدت با آن مخالف بود. این عالم ربانی به جهت دفاع از مظلوم و حفظ بیت المقدس، زیارت بیت‌المقدس را در زمان حضور رژیم غاصب اشغالگر قدس ممنوع کرد و با مسیحیانی که از آمریکا به زیارت قدس می‌رفتند برخورد می‌کرد و در مراسمات مذهبی از وسایل متبرکه چیزی به آنان نمی‌داد؛ مگر اینکه آن شخص، از عمل خود با آداب خاصی برائت جوید. البته امروزه کلیسا، کسی را از رفتن به بیت‌المقدس منع نمی‌کند.

-علمای مسیحیِ هر خطه، در کلیسای همان منطقه مدفون می‌شدند، از این رو کلیساها علاوه بر عبادتگاه، به زیارتگاه نیز مبدل شده‌اند. در تفکر مسیحی، مردم به زیارت علما نمی‌روند و از طرفی دیرها نیز، صرفا سه روز در هفته، آن هم به صورت محدود فعالیت دارند.

• در جهان، هفت کلیسای بزرگ ارتدکسی وجود دارد. یکی از عجیب ترین زیارتگاه‌های مسیحیان، کوهی در یونان است که زیارت این زیارتگاه برای بانوان ممنوع است و مردان نیز پس از قبولی در یک آزمون عقیدتی سخت اجازه زیارت آن مکان را دارند. همچنین درختی در کوه طور وجود دارد که هم مسیحیان و هم مسلمانان به زیارت آن می‌روند.

تهیه کننده: محمد پاینده