دکتر ایزانلو در ابتدای سخنرانی خود بیان کردند که پژوهش حاضر مبتنی بر یافته های علمی تدوین شده است. پایش های آماری با موضوع دین داری در ایران طی سال های ١٣٧١، ١٣٧٧ و همچنین سال ١٣٨١ هجری شمسی صورت گرفته است که حاکی از آن است که برخی شاخص‌ها در بعد عملی کاهش‌هایی داشته است اما در دو بعد زیارت و مراسمات روضه خوانی این شاخص‌ها صعودی بوده و از هفتاد درصد در سال ١٣٧١ به هفتاد و هشت درصد در سال ١٣٨١ رسیده است و یکی از دلایل عمده این افزایش خلا هویتی و معنوی انسان معاصر است. در واقع، برخی از دین شناسان یکی از سنخ‌های دین شناسی را معنویت می دانند.

دکتر ایزانلو در ادامه تاکید کردند که بعد مطالعاتی پژوهش پیش رو در حرم مطهر رضوی براساس جست و جوی کلید واژه‌های مرتبط در پایگاه‌های معتبر مقالات و پایان نامه های داخلی بوده است که از صد و سی مقاله و بیش از ده پایان نامه دانشگاهی متناسب با عنوان تحقیق در این پژوهش استفاده شده است.

جامعه هدف پژوهش، به دلیل تاکید بر مسئله زیارت، زائران حرم مطهر رضوی می باشند. در این راستا معاونت فرهنگی آستان قدس رضوی نیز هر چند سال، یک طرح پژوهشی با عنوان بررسی ویژگی های جمعیتی زائرین در راستای رصد و گردآوری اطلاعات زائرین حرم مطهر رضوی به منظور رگزاری موثرتر برنامه‌های فرهنگی انجام می دهد.

با توجه به اطلاعات گردآوری شده در پژوهش آستان قدس، به دو شاخص انگیزه شناسی زیارت و پیامدهای زیارت که در دو موج طی سال‌های ١٣٩٣ الی ۱۳۹۴ و موج دوم در سال ۱۳۹۵ با حجم نمونه آماری ده هزار و پانصد نفره بررسی شده می پردازیم.

در موج اول ٩۴ درصد و در موج دوم ٩۵ درصد از زائران هدف اصلی خود را از سفر زیارت عنوان کردند. همچنین در پاسخ به سوال «چه احساسی بعد از زیارت داشته اید؟» بیشترین مؤلفه عنوان شده توسط زائرین حس سبک شدن و آرامش با ۴۵ درصد فراوانی بوده است که نشان دهنده یکی از کارکردهای مهم زیارت است.

دکتر ایزانلو در ادامه عنوان کردند که در سایر پژوهش‌ها و تحقیقاتی که مورد بررسی قرار گرفت، به مقوله زیارت از ابعاد مختلفی نگاه شده است. به عنوان نمونه هدف زیارت در بعد علمی، نهادمند بودن و توجیه مندی شناخته شد و در بعد ذهنی نیز خارق العاده بودن زیارت شونده و خضوع در برابر او بر اساس حالات تجربی زائران ارزیابی شد.

همچنین در پژوهش دیگری در باب آداب زیارت به عنوان بخشی از صورت بندی دینداری اشخاص، بیان شده که زائران را با معیار بالا به چند گروه زائران خوش گذران، زائران درحال گذار، زائران مناسک‌گرا و زائران وجودی می توان تقسیم بندی نمود.

دکتر ایزانلو در مورد گونه شناسی ابعاد زیارت در پژوهش‌ها عنوان کردند به طور کلی گونه شناسی ابعاد زیارت به مناسک، ابعاد اعتقادی، شرایط و احوال اجتماعی و درک فرد زائر از عمل زیارت تقسیم بندی می شود که همه اینها نوعی گونه شناسی ناشی از دینداری است. به طور کلی دینداری را می توان به سه دسته کلی‌تر، دینداری‌های معرفت بنیاد، دینداری‌های غیر معرفت بنیاد و دینداری‌های نوظهور تقسیم کرد. دینداری معرفت بنیاد در افراد متدینی است که اطلاعات و دانش دینی خود را از طریق منابع دست اول کسب کرده اند که علمای دینی از زمره این گروه می باشند.

همچنین ایشان افزودند که براساس پژوهش دیگری که در این زمینه صورت گرفته است سبک‌های زیارت را می توان به سبک مکتبی، سنتی، روشن فکرانه و شبه روشن فکرانه تقسیم کرد. در سبک مکتبی، افراد مبتنی بر اصول عقاید دینی و مطابق نص اعمال زیارت را انجام می دهد. درحالی که در سبک روشن فکرانه، بر اساس داده‌های عقلی خود زائران آداب زیارت سنجیده شده و بدان عمل می شود.

در یکی دیگر از پژوهش‌هایی که توسط آستان قدس رضوی به نام پدیدار شناسی تجربی زیارت در جامعه هدف بیست و هشت نفری به روش مصاحبه عمیق صورت گرفته است، زائران بر اساس ملاک‌های دین داری به پنج دسته تقسیم بندی شده اند: زائران سنت گرا، زائران شریعت گرا، زائران عاطفه گرا، زائران مبادله گرا و زائران کارکرد گرا.

همچنین در پژوهش دیگری که سبک‌های زیارتی جوانان شهر مشهد را بررسی کرده است، تقسیم بندی فوق به صورت زیارت درون گرایانه، زیارت سنت مدارانه، زیارت عمل گرایانه و زیارت تفرج گرایانه پدیدار شده است. همچنین در تقسیم بندی دیگری که براساس اثرات مدرنیته با استفاده از دل نوشته های زائران صورت گرفته است، نحوه های زیارت زائران به زیارت آیین مدار، مناسبتی، زیارت دورادور، زیارت مجازی، زیارت زنانه، زیارت کلان شهر و زیارت سیاسی تقسیم شده است.

دکتر ایزانلو در انتها بیان کردند که مطابق پژوهش دیگری که به بررسی عریضه‌های نوشته شده در حرم رضوی پرداخته است، تمرکز بر الگو بودن و بحث شخصیت امام است و بر این اساس عمل زیارت به زیارت عاطفی، زیارت سنتی، زیارت ارزشی و زیارت عقلانی تقسیم بندی می شود.

تهیه کننده: محمد پاینده