دکتر هادی ربیعی هدف از این جلسه را بررسی و معرفی زمینه های پژوهشی در رابطه با زیارت و زیبایی شناسی آن در الهیات مسیحی برای پژوهشگران عنوان کردند.

ایشان ظرف زمانی و بافت بحث خود را به الهیات مسیحی قرون وسطا اختصاص دادند و وجوه ارتباط بین زیارت و هنر زیبایی شناسی زیارت را مبتنی بر متون الهیاتی مسیحیت بررسی کردند. ایشان دو موضوع اساسی را در مقدمه برای تبیین سیر کلی بحث بیان کردند. اولین موضوع تقسیم بندی زیارت از حیثت های مختلف بود. یعنی ما می خواهیم زیارت را از چه حیثی مورد مطالعه قرار دهیم. زیارت به مثابه یک سفر، زیارت به مثابه خواندن اوراد و اذکار خاص، زیارت از منظر متعلقات آن و چیزی که زیارت می شود، و یا زیارت از منظر خودش که آیا مسئله ای نمادین و  ظاهری است یا یک مقوله باطنی. موضوع دومی که دکتر ربیعی در مقدمه به آن اشاره کردند بحث تعریف اصطلاح زیبایی شناسی بود. ایشان زیبایی شناسی را معادل استتیک دانستند و آن را  شاخه ای مستقل در فلسفه معرفی کردند. برخی واژه‌ی فلسفه هنر را نیز بر آن اطلاق کرده اند. دکتر ربیعی عقیده داشتند با توجه به اینکه این علم در اواسط قرن 18 توسط « الکساندر گوتلیب باومگارتن »ابداع شده، می‌توان آن را  یک علم مدرن دانست. بحث هایی که دراین موضوع مطرح می شود عمدتا بحث های فلسفی درباره هنر و تجربه های زیبایی شناختی است.

دکتر ربیعی بعد از عبور از بحث های مقدماتی و ذکر حیثت های مختلف زیارت، به تربیت هر کدام از آن موارد را توضیح دادند. اولین معنا زیارت به مثابه سفر زیارتی است. رابطه بسیار مهم و عمیقی بین سفر های زیارتی و خلق آثار هنری به ویژه در حوزه‌ های معماری و نقاشی، هنر های تزئینی و کتاب آرایی وجود دارد. در سه قرن ابتدایی مسیحیت، با توجه به اینکه آیین رسمی ملت ها مسحیت نبود، ما آثار هنری بزرگی را در این دوره نداریم و صرفا در چند مقبره و محل دفن مردگان مسیحی شاهد آثار معماری هستیم. در این دوره استفاده از تصاویر عهد عتیق به جای تصاویر حضرت مسیح را شاهدیم. دکتر ربیعی شکل گیری مسیرهای زیارتی در قرون وسطا را علت تغییر کیفیت و نحوه زیارت ها عنوان کردند. مسیر زیارتی اورشلیم که حضرت مسیح در آنجا زندگی میکردند، مسیر زیارتی واتیکان که پطروس به عنوان اولین پاپ در آنجا شهید شد و مسیر زیارتی سانتیاگو در اسپانیا از جمله مهم‌ترین مسیر های زیارتی محسوب می شدند. بعدها آثار زیادی برای معرفی این مسیر ها تدوین شد. در این آثار به معرفی امکانات مسیرها، اسامی کلیسا ها و مسیر رفت و آمد در مسیر ها پرداخته شده است. دکتر ربیعی ساماندهی مسیرها و معرفی این مسیر های زیارتی را علت رشد جمعیت زائران بیان کرند و درباره تأثیرات این افزایش جمعیت زائر بر طراحی ها و معماری های مسیرها و کلیساها نکاتی را مطرح کردند. کلیساها برای میزبانی زائران فضای فیزیکی خود را بزرگ کردند و آن را با معماری خاصی که معانی الهیاتی مسیحی را هم منتقل کند همراه ساختند. بعد از این، ما در قرن 13 شاهد ساخت کلیساهایی با ارتفاع زیاد و عظیم هستیم و رقابت بین کلیساها بر سر باشکوهتر ساختن ساختمان کلیساها شروع می شود. طراحان و معماران کلیساها سعی داشتند تا تعاریف دینی و آموزه های الهیاتی خود را در طراحی کلیساها پیاده کنند. مثلا مفهوم نور بودن خداوند را با نصب نوع خاصی از شیشه ها در کلیسا متجلی می کردند. بعدها با ورود اشیاء مقدس که مردم مشتاق زیارت آنها بودند باز هم تغییراتی در معماری کلیساها به وجود آمد. این تغییرات به نحوی بود که مردم بدون ایجاد مزاحمت برای مراسم داخل کلیسا بتوانند آن اشیا مقدس که مربوط به حضرت مسیح، حواریون و قدیسان بود را زیارت کنند. دومین حیث زیارت، به معنای تلاوت و خواندن اذکار خاص بود. دکتر ربیعی چند ویژگی برای این اذکار و ادعیه ها برشمردند. از جمله اینکه برای روزها و ساعت های مختلف ادعیه مخصوصی وجود دارد و ضمن اینکه وجود حالت موسیقیایی و سرود‌مانند در خواندن این ادعیه و اذکار موضوعیت دارد. سومین حیث زیارت، متعلقات زیارت است که آیا زیارت آنها به معنی تقدیس و تکریم آنهاست یا به معنی عبادت آنها. در این بحث تصاویر و مجسمه های حضرت مسیح و حواریون و قدیسان مورد توجه قرار می گیرد و ظاهرا فقط محصور در امر زیبایی شناسی نیست، بلکه یک مقوله الهیاتی است که باید روی آن تامل کرد. دکتر ربیعی با تشریح نظر قدیس بوناونتورا، همه فهم بودن تصاویر، تأثیر عاطفی بیشتر تصاویر و ماندگاری زیاد تصاویر در اذهان را علت های استفاده از این سبک معماری در کلیساها عنوان کردند. البته در یک دوره ای شاهد تحریم ترسیم و طراحی شمایل هستیم که باز این دوره تاثیر خود را روی معماری کلیساها گذاشته است. مهمترین نقد به شمایل دوستان این بود که این تصویرسازی باعث تقلیل و تنزیل جایگاه پسر خداوند می شود. در جواب، شمایل دوستان کار خود را تجلی وجود الهی در مراتب پایین وجود میردانستند.

 در مجموع در همه دوران هایی که اختلاف تفکر و نزاع فکری وجود داشته، یکی از محل هایی که بسیار از این تنازعات تاثیر می‌پذیرفت طراحی و معماری کلیساها بوده است.

تهیه کننده: مهدی تقیون